Lịch sử Văn học Trung Quốc- Phần 4

TS. Trần Lê Hoa Tranh

B.4.2.2.TRUYEÀN KYØ ÑÔØI ÑÖÔØNG.( 1,5 tieát)

I.Söï phaùt trieån cuûa tieåu thuyeát truyeàn kyø vaø nguyeân nhaân höng thònh.

Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa thô ca, tieåu thuyeát cuõng coù nhöõng thaønh töïu quan troïng.

Töø ñôøi Ñöôøng trôû veà tröôùc, tieåu thuyeát Trung Quoác môùi chæ laø maàm moáng, khaùi nieäm tieåu thuyeát chæ laø teân goïi chung cuûa caùc loaïi ghi cheùp chuyeän laï hoaëc chuyeän vaët lòch söû. Truyeän truyeàn kyø baét nguoàn töø nhöõng saùch chí quaùi thôøi Luïc trieàu, maëc duø nhöõng truyeän naøy chòu aûnh höôûng veà yù thöùc thaàn ñaïo raát saâu saéc, coøn yù thöùc veà saùng taùc vaên hoïc thì laïi khoâng roõ raøng. Maõi ñeán ñôøi Ñöôøng, nhö Loã Taán nhaän xeùt, “luùc baáy giôø ngöôøi ta coù yù vieát tieåu thuyeát. Con ñöôøng saùng taùc tieåu thuyeát tröôùc ñaây voán bò xem laø tieåu ñaïo giôø môùi coù nhieàu ngöôøi ñi. Teân goïi truyeàn kyø baét nguoàn töø caùch “caáu töù chuoäng söï ly kyø”.

Nhöõng nguyeân nhaân laøm cho truyeän truyeàn kyø phaùt trieån:

1.Kinh nghieäm saùng taùc tích luõy ñöôïc töø caùc thôøi tröôùc, ñaëc bieät laø thôøi Luïc trieàu ñaët neàn moùng cho söï phaùt trieån cuûa truyeän truyeàn kyø.

2.Söï phaùt trieån cuûa söùc saûn xuaát xaõ hoäi taïo neân söï phoàn vinh cuûa kinh teá thaønh thò, song song vôùi quan heä xaõ hoäi ngaøy caøng phöùc taïp cuõng nhö nhö caàu giaûi trí vaên hoùa ña daïng cuûa quaàn chuùng, tieåu thuyeát ñöôïc phaùt trieån maïnh meõ.

3.Ñôøi Ñöôøng noùi chung laø moät thôøi ñaïi giaøu tinh thaàn laõng maïn, noù ñaõ töøng xuaát hieän trong thô ca, nhöng ñeán thôøi Trung Ñöôøng, söï suy suïp cuûa heä thoáng chính trò ñaõ laøm caùc vaên nhaân khoâng coøn hy voïng nhö tröôùc. Taâm linh cuûa hoï caàn coù moät nôi kyù thaùc ngoøai theá giôùi hieän thöïc. Truyeän truyeàn kyø ñöa ngöôøi ta vaøo moät theá giôùi hö caáu, aûo töôûng, con ngöôøi coù theå thoùat ly hieän thöïc.

Truyeàn kyø coù nhöõng böôùc phaùt trieån:

1.Thôøi Sô  Ñöôøng: chöa thoùat khoûi aûnh höôûng cuûa truyeän chí quaùi thôøi Luïc Trieàu, tö töôûng laïc haäu, truyeän sôùm nhaát theo tö lieäu laø Coå kính kyù (Truyeän caùi göông coå) do Vöông Ñoä soïan, keå laïi nhöõng söï tích linh dò do moät chieác göông coå khuaát phuïc yeâu tinh lieân keát töø nhöõng chuyeän vuïn vaët, mang tính hoøan chænh hôn so vôùi tröôùc kia.

2.Thôøi höng thònh cuûa tieåu thuyeát truyeàn kyø laø thôøi Trung Ñöôøng, nhieàu vaên nhaân noåi tieáng tham gia saùng taùc nhö Nguyeân Chaån, Baïch Haønh Giaûn, Lyù Thaân… Hôi thôû cuoäc soáng ñaõ laán aùt muøi vò quyû thaàn, ñeà xuaát nhöõng chuû ñeà tö töôûng coù yù nghóa xaõ hoäi.

Chaåm Trung kyù (Truyeän chieác goái) cuûa Thaåm Kyù Teá vaø Nam Kha thaùi thuù truyeän cuûa Lyù Coâng Taù laø hai truyeän coù chuû ñeà gioáng nhau. Truyeän keå veà “giaác moäng keâ vaøng” cuûa chaøng Lö sinh, raát tha thieát vôùi chuyeän coâng danh, moät hoâm troï ôû moät löõ quaùn, möôïn chieác goái maøu xanh cuûa ñaïo só goái ñaàu naèm nguû. Trong giaác moäng, oâng thaáy mình cöôùi vôï giaøu sang, laøm quan chöùc töôùc cao, con chaùu ñaày ñaøn… Nhöng khi tænh giaác thì noài keâ vaøng ñang naáu beân caïnh vaãn chöa chín. Do vaäy, oâng beøn tænh ngoä, laïy ñaïo só roài ra ñi.

Nam Kha thaùi thuù truyeän cuõng vaäy, chaøng Thuaàn Vu Phaàn say röôïu naèm nguû, mô ñeán nöôùc Hoøe An, laøm phoø maõ, roài laøm thaùi thuù quaän Nam Kha, ñöôïc nhaân daân yeâu meán, uy quyeàn ngaøy caøng lôùn, laøm cho quoác vöông nghi kî, ñuoåi veà nhaø. Tænh daäy, chæ laø giaác moäng trong côn say.

Hai truyeän treân noäi dung coù maøu saéc kyø dò nhöng thaät ra laø moät söï suy nghó veà cuoäc ñôøi, muïc ñích khoâng phaûi ñeå keå chuyeän quaùi dò. Thoâng qua moäng aûo ñeå taû thöïc cuoäc ñôøi, chaâm bieám boïn trí thöùc phong kieán si meâ coâng danh lôïi loäc, chìm ñaém trong khoa hoïan. Coù ñieàu truyeän phaûn aùnh söï aûnh höôûng cuûa tö töôûng Phaät giaùo vaø Ñaïo giaùo cuûa thôøi ñaïi, tuyeân truyeàn tö töôûng xuaát theá tieâu cöïc, coi phuù quyù nhö khoùi maây, ñôøi ngöôøi nhö moäng aûo.

Veà maët ngheä thuaät, hai truyeän treân ñeàu coù keát caáu nghieâm chænh, mieâu taû sinh ñoäng. Chaåm Trung kyù gaõy goïn, Nam Kha thaùi thuù truyeän bay boång, phong phuù.

Ñeà taøi tình yeâu cuõng coù nhöõng thaønh töïu röïc rôõ, laø boä phaän ñöôïc ñaùnh giaù cao nhaát, taùc phaåm tieâu bieåu coù Nhaâm thò truyeän (Thaåm Kyù Teá) Lieãu Nghò truyeän (Lyù Trieàu Uy), Lyù Oa truyeän (Baïch Haønh Giaûn), Hoaéc Tieåu Ngoïc truyeän (Töôûng Phoøng)… laø nhöõng truyeän xuaát saéc.

Oanh Oanh truyeän cuûa Nguyeân Chaån cuõng laø moät truyeän coù tieáng coù aûnh höôûng ñeán vaên hoïc ñôøi sau, nhöng khoâng baèng Hoaéc Tieåu Ngoïc vaø Lyù Oa truyeän. Tuy vaäy, ñaây laø taùc phaåm thuaàn tuùy vieát veà tình yeâu nam nöõ trong cuoäc ñôøi maø khoâng coù tình tieát naøo dính líu vôùi thaàn quaùi caû. Truyeän keå veà tính yeâu giöõa Tröông Sinh vaø naøng Thoâi Oanh Oanh. Luùc ñaàu Oanh Oanh cöï tuyeät, sau Tröông Sinh bò beänh, naøng thöông tình gaëp gôõ nhau. Veà sau Tröông Sinh leân kinh öùng thí, roài keû coù vôï, ngöôøi coù choàng. Moät hoâm Tröông Sinh tình côø ñi ngang nhaø Oanh Oanh, xin vaøo gaëp nhöng naøng cöï tuyeät. Hai ngöôøi khoâng coøn gaëp gôõ nhau nöõa.

Taùc phaåm coù taøi phaân tích taâm lyù böôùc ñaàu khaù xuaát saéc, nhaát laø nhaân vaät Oanh Oanh, moät coâ gaùi khueâ caùc, coù nhu caàu tình yeâu maõnh lieät nhöng beà ngoøai ñoan trang hieàn thuïc. Söï maâu thuaãn naøy baét nguoàn töø loái giaùo duïc phong kieán. Coù ñieàu tình yeâu maõnh lieät ñaõ giuùp naøng vöôït qua lao tuø leã giaùo ñeå ñeán vôùi ngöôøi mình yeâu. Taùc phaåm baøy toû quyeàn töï do yeâu ñöông cuõng nhö lôøi keâu goïi giaûi phoùng phuï nöõ.

-Thôøi kyø cuoái (Vaõn Ñöôøng): thònh chuyeän thaàn quaùi, xa rôøi thöïc teá, nhöng soá löôïng thì vaãn khoâng giaûm. Coøn moät loïai nöõa cuûa truyeän truyeàn kyø laø tieåu thuyeát hieäp khaùch, phaùt trieån vaøo thôøi kyø cuoái naøy, nhö caùc truyeän Caàu Nhieâm Khaùch truyeän, Hoàng Tuyeán truyeän, Nhieáp Aån nöông… ñaëc bieät laø Caàu Nhieâm Khaùch truyeän, laø cô sôû cho boä Thuyeát Ñöôøng veà sau.

II.Ñòa vò vaø aûnh höôûng cuûa truyeän truyeàn kyø.

Do ñieàu kieän môùi ra ñôøi, chöa saùng taùc ñöôïc nhöõng taùc phaåm lôùn, nhöng truyeän truyeàn kyø ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp voâ cuøng quyù baùu cho söï phaùt trieån cuûa tieåu thuyeát Trung Quoác. Noù ñöôïc xem laø tieåu thuyeát ñoûan thieân baét ñaàu böôùc vaøo giai ñoïan hoøan chænh. Noù coù nhöõng ñoùng goùp sau:

1.Thay ñoåi hieän töôïng chìm ñaém trong thaàn quaùi cuûa tieåu thuyeát thôøi Luïc Trieàu, laøm cho tieåu thuyeát gaàn guõi vôùi ñôøi soáng hieän thöïc, mang noäi dung xaõ hoäi nhaát ñònh. Nhaân vaät töø quyû thaàn bieán hoùa thaønh con ngöôøi.

2.Keát caáu, ngoân ngöõ, tình tieát, xaây döïng nhaân vaät, ñeàu coù nhöõng khai phaù nhaát ñònh. Veà noäi dung cuõng phaûn aùnh suy nghó cuûa thôøi ñaïi nhö nhöõng vaán ñeà töï do hoân nhaân, chaâm bieám xaõ hoäi…

3.AÛnh höôûng cuûa truyeàn kyø ñeán caùc ñôøi sau: laø nguoàn tö lieäu phong phuù cho hí khuùc Nguyeân Minh, nhö Taây Söông Kyù cuûa Vöông Thöïc Phuû laáy töø Oanh Oanh truyeän, Töû Kinh kyù cuûa Thang Hieån Toå laáy töø Hoaéc Tieåu Ngoïc truyeän…Töø ñôøi Toáng veà sau, tieåu thuyeát coå ñieån Trung Quoác phaùt trieån thaønh hai doøng vaên ngoân vaø baïch thoïai ñeàu chòu aûnh höôûng cuûa truyeàn kyø Ñöôøng raát roõ nhö boä Lieâu trai chí dò cuûa Boà Tuøng Linh. Ngoøai ra, vieäc söû duïng nhöõng ñieån coá töø caùc boä truyeän naøy cuõng laø ñieàu ñaùng noùi.

B.4.2.3. VAÊN XUOÂI.

Söï phaùt trieån cuûa vaên xuoâi ñôøi Ñöôøng ôû caû hai loïai: bieàn vaên vaø coå vaên. Bieàn vaên laø loïai vaên xuoâi chuù troïng ñoái ngaãu, vaên veû, aâm luaät vaø ñieån coá, coøn coå vaên laø nhöõng caâu vaên xuoâi rieâng reõ, khoâng goø boù theo moät coâng thöùc nhaát ñònh. Noù khoâi phuïc truyeàn thoáng vaên chöông Tieân Taàn, Löôõng Haùn, cho neân goïi laø coå vaên. Thôøi Trung Ñöôøng, Haøn Duõ vaø nhöõng nhaø vaên khaùc ñeà xöôùng loái vaên naøy ñeå phaûn ñoái vaên phong phuø hoa dieãm leä töø Luïc Trieàu, chuû tröông vaên hoïc vaø ñaïo Nho keát hôïp laøm moät, xaùc ñònh chöùc naêng thöïc duïng cuûa vaên hoïc. Thaønh töïu chuû yeáu cuûa phong traøo coå vaên laø taïo ra moät thöù ngoân ngöõ vaên hoïc phoái hôïp töø vöïng, ngöõ phaùp cuûa ngöôøi xöa maø laïi thích hôïp vôùi vieäc phaûn aùnh hieän thöïc, dieãn ñaït tö töôûng moät caùch töï do, löu loùat, khoâng goø boù. Noù ñaõ tröïc tieáp môû ñöôøng cho phong traøo caùch taân vaên hoïc thôøi Baéc Toáng, taïo neân truyeàn thoáng coå vaên trong vaên hoïc Trung Quoác maø taùm nhaø vaên lôùn Ñöôøng Toáng laø ñaïi bieåu (Ñöôøng 2, Toáng 6) .

B.4.2.4.TÖØ.

Nguoàn goác cuûa töø laø nhöõng baøi haùt vaø laøn ñieäu daân ca ñöôïc ñöa vaøo sinh hoïat cuûa giai caáp quan laïi thoáng trò. Töø voán ñeå ca haùt neân soá chöõ soá caâu trong moãi baøi haùt ñeàu phaûi phoái nhaïc ñöôïc. Töø daàn daàn phaùt trieån töø cuoái ñôøi Ñöôøng vôùi oâng vua cuoái cuøng laø Lyù Döïc. Lyù Döïc laø moät vaên nhaân taøi hoa, am hieåu aâm nhaïc, gioûi thö phaùp vaø hoäi hoïa. Tröôùc oâng, caùc nhaø laøm töø khoâng thoùat khoûi noäi dung mieâu taû nhöõng chuyeän ñaøn baø, son phaán, bieät ly, töông tö… ñeà taøi, yù töù ñeàu chaät heïp. Rieâng Lyù Döïc, tính tình voán khoâng thích hôïp vôùi moät nhaø chính trò, naêm 25tuoåi oâng leân laøm vua chæ coù theå duy trì tình traïng cuûa Nam Ñöôøng moät caùch taïm bôï. Sau hôn 10 naêm laøm moät oâng vua nhaøn roãi, xa xæ, oâng bò trieàu ñình Toáng ôû phía Baéc baét giam, phuùt choác ñaõ hoùa teân tuø”sôùm chieàu röûa maët baèng nuôùc maét”, hai naêm sau bò uoáng thuoác ñoâc cheát. Traûi qua cuoäc soáng cöïc khoå, nhuïc nhaõ, oâng ñaõ saùng taùc ñeå göûi gaém taâm traïng cuûa mình neân töø cuûa oâng chaân thöïc vaø saâu saéc, oâng ñaõ ñöa töø ra khoûi soá phaän “dö ba” cuûa thô, caùi thöøa cuûa thô, ñöa töø thoùat khoûi phaïm vi phuø phieám, naâng cao naêng löïc theå hieän cuoäc soáng vaø dieãn ñaït tình caûm, taïo cho töø moät cô sôû phaùt trieån vöõng chaéc vaøo thôøi Toáng.

Baøi töø theo ñieäu Ngu myõ nhaân cuûa oâng mieâu taû loøng nhôù nöôùc raát ai oùan:

Xuaân hoa thu nguyeät haø thôøi lieãu ?

Vaõng söï tri ña thieåu

Tieåu laâu taïc daï höïu ñoâng phong

Coá quoác baát kham hoài thuû nguyeät minh trung

Ngoïc khaùm öng do taïi

Chæ thò chu nhan caûi

Vaán quaân naêng höõu kyû thôøi saàu ?

Caùp töï nhaát giang xuaân thuûy höôùng ñoâng löu

(Xuaân hoa thu nguyeät bao giôø heát ?

Vieäc cuõ bieát nhieàu ít !

Ñeâm qua leàu nhoû laïi gioù ñoâng

Nöôùc cuõ chaúng ñaønh ngoûanh laïi, aùnh traêng trong

Beä ngoïc chöøng coøn ñoù

Hoàng nhan buoàn ñaõ ñoåi

Ai ôi xin hoûi saàu bao hoài ?

Naøo khaùc doøng xuaân höôùng ñoâng troâi.

B.5.VAÊN HOÏC ÑÔØI TOÁNG.

B.5.1.TÌNH HÌNH XAÕ HOÄI. (3 tieát)

Thôøi Vaõn Ñöôøng, chính söï ñen toái neân nhaân daân noåi daäy lieân tuïc (Hoøang Saøo), nhaø Ñöôøng lung lay ñeán taän goác. Naêm 907, thôøi Nguõ Ñaïi vôùi 5 nhaø Haäu Ñöôøng, Haäu Löông, Haäu Haùn, Haäu Chu, Haäu Taán baét ñaàu caùt cöù Trung Quoác, phía Nam thì 10 nöôùc ( Ngoâ, Nam Ñöôøng, Ngoâ Vieät, Tieàn Thuïc, Haäu Thuïc, Nam Haùn, Sô,û Maân, Nam Bình, Baéc Haùn) cuõng laïi noåi leân, söû goïi thôøi kyø naøy laø Nguõ Ñaïi- Thaäp quoác.

Nhaân daân coøn ñieâu ñöùng hôn bao giôø heát vì giaëc giaõ, chaïy loïan, roái ren, thanh toùan laãn nhau…. Tình hình naøy keùo daøi 53 naêm.

Maát ñeán gaàn 20 naêm, Toáng Thaùi toå Trieäu Khuoâng Daãn vaø Toáng Thaùi Toâng Trieäu Khuoâng Nghóa môùi thoáng nhaát ñöôïc ñaát nöôùc, moät vöông trieàu môùi treân cô baûn ñaõ ñöôïc thaønh laäp, ñoù laø vöông trieàu Trieäu Toáng.

Trieäu Khuoâng Daãn raát töï haøo veà vöông trieàu cuûa mình, oâng töøng ngaâm hai caâu thô:

Nhaát luaân khoûanh khaéc thöôïng thieân cuø

Truïc thoùat quaàn tinh döõ taøn nguyeät.

(Thaùi döông khoaûnh khaéc leân baàu trôøi

ñuoåi heát traêng sao phaûi chaïy xa)

Ñöùng theo yù nghóa töôïng tröng, vieäc oâng ví trieàu Toáng nhö maët trôøi coù leõ hôi quaù ñaùng, vöông trieàu nhaø Toáng coù leõ gioáng maët traêng hôn, maët traêng coù khi troøn khi khuyeát, vì caùc nöôùùc Lieâu Haï Kim roài Moâng Coå luoân laø boùng toái che khuaát maët traêng, chöù chöa bao giôø gioáng nhö maët trôøi soi roïi khaép caû maët ñaát lôùn roäng cuûa Trung Quoác. Trong lòch söû caùc vöông trieàu thoáng nhaát cuûa Trung Quoác, chöa coù vöông trieàu naøo laïi toû ra yeáu ñuoái veà maët ngoïai giao vaø quaân söï nhö nhaø Toáng.

Trieàu ñaïi Toáng ngang vôùi thôøi Lyù Traàn cuûa ta, baøi Nam quoác sôn haø cuûa Lyù Thöôøng Kieät laø thô ñaùnh Toáng. Toáng vöøa laø nöôùc ñi xaâm löôïc, vöøa bò nhöõng nöôùc beù nhoû hôn xaâm löôïc. Toáng vöøa doøm ngoù bôø coõi nöôùc ta, vöøa bò caùc nöôùc khaùc thu heïp bôø coõi, töø loït loøng ñaõ bò taät nguyeàn.

Nhaø Toáng coi troïng moái quan heä beân trong hôn laø beân ngoøai neân luoân bò moái ñe doïa töø caùc nöôùc xung quanh nhöng söï thoáng nhaát trong noäi boä thì luoân ñöôïc oån ñònh.

Kinh teá ñôøi Toáng khaù phaùt trieån vôùi nhöõng noã löïc phuïc hoài noâng nghieäp sau chieán tranh, thöông nghieäp cuõng phaùt ñaït vôùi nhieàu thaønh thò lôùn, haøng hoùa doài daøo. Ñaùng chuù yù laø 3 phaùt minh quan troïng: laøm thuoác suùng, kim chæ nam vaø ngheà in coù yù nghóa thuùc ñaåy xaõ hoäi tieán leân maïnh meõ.

Veà tö töôûng, taàng lôùp vaên nhaân vaø só ñaïi phu thôøi Toáng chòu aûnh höôûng naëng neà bôûi kinh ñieån Nho gia vaø heä thoáng trieát hoïc lyù hoïc cuûa nhò Trình (Trình Di, Trình Hieäu) vaø Chu Hy. Tö töôûng bò raøng buoäc raát naëng neà, naëng veà lyù trí vaø nheï veà tình caûm, ñaët ñaïo ñöùc, tieát thaùo, chính trò leân haøng ñaàu. Do vaäy, caùc nhaø vaên nhaø thô ñôøi Toáng tö töôûng chöõng chaïc vaø thaâm traàm hôn, tình caûm haøm suùc hôn nhöng roõ raøng thieáu haún tính caùch ñaëc bieät cuûa thôøi Ñöôøng laø haøo khí nguùt trôøi, traøn treà taøi naêng, hoàn nhieân thaúng thaén, côûi môû töï nhieân cuõng nhö nhöõng tính caùch ñoäc ñaùo kyø dò… Xeùt veà maët vaên hoïc maø noùi, noù seõ quy ñònh nhöõng tính chaát cuûa neàn vaên hoïc thôøi Toáng vaø ñaây laø ñieåm baát lôïi nhieàu hôn laø coù lôïi. Thöù tình caûm töï nhieân thaân thieát, giaøu saùng taïo, töï do caù nhaân, chính laø caên nguyeân taïo ra cuoäïc soáng cuûa vaên hoïc, vaên hoïc phaûi daãn daét con ngöôøi choáng laïi nhöõng quy cheá maø xaõ hoäi aùp ñaët ñeå höôùng tôùi moäït cuoäc soáng toát ñeïp hôn. ñaèng naøy caùc vaên nhaân ñôøi Toáng thu mình moät caùch phoå bieán, caù tính khoâng coù xung ñoät, tình caûm khoâng soâi noåi… Dó nhieân cuõng coù moät vaøi ngoïai leä maø chuùng ta seõ xeùt ôû nhöõng chöông sau.

B.5.2.TÌNH HÌNH VAÊN HOÏC.

Söï phaùt trieån cuûa ngaønh in (tröôùc ñaây duøng baûn khaéc goã, ñôøi Toáng phaùt minh ra loái in töøng chöõ roài gaén vôùi nhau thaønh baûn) ñaõ laøm cho vieäc in aán nhanh choùng gaáp boäi, soá saùch löu haønh taêng nhieàu, vaên hoïc nhôø ñoù thuùc ñaåy maïnh hôn.

Nhöõng neùt lôùn trong vaên hoïc ñôøi Toáng:

B.5.2.1.VAÊN XUOÂI.

Coå vaên phaùt trieån maïnh, sau ñaây ñieåm qua taùm nhaø coå vaên maø ngöôøi ñôøi thöôøng goïi laø Ñöôøng Toáng baùt ñaïi gia.

1.Haøn Duõ: (768-824) töï Thoaùi Chi, ngöôøi Nam Döông, tænh Haø Nam, laø ngöôøi ñöùng ñaàu trong taùm taùc gia Ñöôøng Toáng, aûnh höôûng cuõng lôùn nhaát, oâng laø ngöôøi ñeà xöôùng phong traøo coå vaên vaø coù nhöõng ñoùng goùp quan troïng. Oâng duøng coå vaên raát roäng raõi vaøo nhieàu theå taøi nhö thö töø, taïp thuyeát, vaên teá, bia moä….lyù luaän saùng taùc coå vaên cuûa oâng coù hai khuynh höôùng, moät laø “vaên dó minh ñaïo”, hai laø vaên xuoâi “ñôn haøng taûn cuù”(töùc laø caâu vaên rôøi, coù chaám, pheát, keát töøng haøng, töøng ñoïan). Vaên oâng chuù troïng ñeán söï trong saùng vaø hoøan chænh cuûa hình töôïng, mieâu taû nhaân vaät chaân thöïc traùnh loái hoa myõ daøi doøng maø khoâng thaáy roõ thöïc chaát vaán ñeà, oâng coøn göûi gaém taâm söï, tình caûm cuûa mình vaøo töøng caâu vaên. Vaên tröõ tình tröôøng thieân cuûa oâng thöôøng keát hôïp caû töï söï, coøn nhöõng baøi luaän thuyeát ñoûan thieân ñöôïc ñôøi sau toân suøng vì lyù leõ roõ raøng, thaáu trieät, keát caáu chaët cheõ, tính logic cao, mang tö töôûng giaùo duïc maø laïi raát daân chuû.

Ngoân ngöõ trong taûn vaên Haøn Duõ giaûn dò maø môùi meû (bình trung höõu kyø) vaø sinh ñoäng, mang tính khaåu ngöõ, coù töø ñaõ trôû thaønh thaønh ngöõ cuûa Haùn ngöõ hieän ñaïi. Veà thô oâng cuõng laø moät nhaø thô noåi tieáng teân tuoåi thöôøng ñi ñoâi vôùi maïnh Giao (goïi laø Haøn- Maïnh) vôùi caùch laøm thô caàu kyø, ñeõo goït khaùc vôùi Nguyeân- Baïch.

2.Lieãu Toâng Nguyeân (773-819) töï Töû Haäu, ngöôøi Haø Ñoâng, laø moät nhaø hoïc thöùc uyeân thaâm vaø taøi hoa loãi laïc, tính tình thích giao du roäng raõi. Oâng theo taäp ñoøan chính trò Vöông Thuùc Vaên caûi caùch chính trò trong 140 ngaøy, thöïc hieän nhieàu bieän phaùp tieán boä nhö boû cheá ñoä cung thò, thaû cho nöõ nhaïc trong cung veà nhaø… nhöng sau ñoù bò theá löïc cuõ choáng laïi maõnh lieät, cuoái cuøng thaát baïi. Oâng bò giaùng chöùc ñi Hoà Nam.

10 naêm naøy laø 10 naêm vaên chöông cuûa oâng coù söï thay ñoåi ñaùng keå, do quan saùt töôøng taän hieän thöïc chính trò vaø ñôøi soáng nhaân daân, vaên chöông cua oâng coù giaù trò hieän thöïc maõnh lieät. Thaønh töïu vaên hoïc laïi coù phaàn hôn Haøn Duõ maëc duø taùc duïng vaø vò trí cuûa oâng khoâng baèng. Oâng töøng ñöôïc Haøn Duõ ca ngôïi laø “huøng thaâm nhaõ kieän” (huøng traùng, saâu saéc, tao nhaõ, khoûe khoaén), chaúng khaùc gì Tö Maõ Thieân.

Taûn vaên cuûa Lieãu Toâng Nguyeân noåi baät ôû hai theå loïai nguï ngoân traøo phuùng vaø kyù sôn thuûy. Nhöõng maåu nguï ngoân chæ coù taùc duïng laøm ví duï trong vaên chöông Tieân Taàn qua tay oâng giaønh ñöôïc moät vò trí ñoäc laäp trong vaên hoïc, mang moät noäi dung hieän thöïc saâu saéc vaø coù tính traøo phuùng chieán ñaáu. Ví duï truyeän Kieàm chi lö (con löøa ñaát Kieàm): Ñaát Kieàm khoâng coù löøa, moät ngöôøi laáy thuyeàn chôû löøa ñeán, nhöng chaû duøng vaøo vieäc gì caû, theá laø thaû vaøo röøng. Hoå thaáy con gì thaân hình to lôùn quaù, töôûûng laø thaàn, raát kính caån, khoâng daùm tôùi gaàn, nghe löøa roáng moät tieáng, cuõng raát sôï haõi. Daàn daø, quen tieáng cuûa löøa, laân la tieán laïi gaàn, caøng gaàn caøng nhôøn, xoâng vaøo ñuøa giôõn, löøa töùc giaän ñaù cho moät caùi, hoå töï nhuû, taøi chæ coù theá thoâi ö, roài nhaûy choàm leân, caén ñöùt cuoáng hoïng löøa, aên thòt luoân.

Truyeän nguï ngoân cuûa oâng thöôøng khaùi quaùt chaân lyù phoå bieán cuûa cuoäc soáng, ñoái töôïng chaâm bieám raát roäng, ví duï truyeän vöøa roài laø chæ nhöõng nhaân vaät chæ coù beà ngoøai, phoâ tröông thanh theá nhöng khoâng coù thöïc taøi, trong taäp ñoøan thoáng trò coù raát nhieàu, ñoù chính laø löôõi dao gaêm saéc beùn ñaâm thaúng vaøo toøan boä xaõ hoäi quan lieâu. Truyeän nguï ngoân cuûa oâng thöôøng laáy nhöõng söï vaät thoâng thöôøng, khoâng nhö Haøn Duõ laø nhöõng ñieån coá nhö roàng, laân, thieân kyù maõ… neân deã hieåu vaø thaân thieát hôn, laïi coù phaàn keát luaän maáy caâu ngaén goïn noùi roõ chuû ñeà raát aên khôùp, theå hieän tö töôûng cuûa taùc giaû saâu saéc, nhaïy beùn.

Kyù sôn thuûy cuûa Lieãu cuõng laø moät taøi saûn quyù baùu. Thieân nhieân ñoái vôùi oâng khoâng laïnh nhaït maø laø ngöôøi tri kyû thaân thieát, mang ñaëc tröng haøi hoøa, thoáng nhaát vôùi tính caùch cuûa oâng: cao khieát, trong traéng, thanh ñaïm… veû ñeïp ñoù ñöôïc theå hieän qua ngoøi buùt teá nhò vaø taøi mieâu taû tinh vi, sinh ñoäng nhö thaät. Ví duï moät ñoïan taû caù trong ñaàm: “Caù trong ñaàm coù tôùi traêm con, ñeàu nhö rong chôi trong khoûang troáng, khoâng nöông töïa vaøo caùi gì heát. Maët trôøi chieáu xuoáng taän loøng ñaàm, boùng haét leân ñaù, nghieãm nhieân khoâng chuùt rung ñoäng; cöù theá laëng leõ troâi daàn, ñi ñi laïi laïi, nhö vui ñuøa vôùi luõ caù bôi”. Taû caù ma khoâng thaáy nöôùc, nhöng hoøan toøan coù theå caûm nhaän ñöôïc laøn nöôùc trong veo.

3.AÂu Döông Tu.(1007-1072), töï Vónh Thuùc, hieäu Tuùy OÂng, ngöôøi Giang Taây, gia caûnh ngheøo heøn, lôùn leân ñoã tieán só naêm 27 tuoåi, hoïat ñoäng chính trò nhieàu naêm trong thôøi Baéc Toáng. OÂng laø ngöôøi chòu aûnh höôûng cuûa Haøn Duõ, chuyeän keå raèng naêm leân 10 tuoåi oâng phaùt hieän ñöôïc 6 cuoán di caûo coøn laïi cuûa Haøn Duõ, thích thuù khoâng luùc naøo chòu rôøi tay, töø ñoù nuoâi chí lôùn theo göông Haøn Duõ. Cuoäc ñôøi laøm quan cuûa oâng tuy chuû yeáu nhaèm goùp phaàn laøm oån ñònh neàn chuyeân chính cuûa giai caáp ñòa chuû nhoû, song cuõng coù nhieàu chuû tröông quan taâm ñeán lôïi ích cuûa daân toäc. Veà vaên hoïc, oâng baét tay vaøo caûi caùch vaên phong, choáng laïi thöù vaên chöông phuø phieám troáng roãng, ñeà cao loái coå vaên giaûn dò, trung thöïc. Phong traøo naøy keá thöøa tröïc tieáp tinh thaàn vaø phöông phaùp cuûa phong traøo coå vaên ñôøi Ñöôøng do Haøn Duõ ñeà xöôùng. Laáy ñaïo Nho laøm cô sôû cuûa vaên chöông, nhaán maïnh noäi dung hôn hình thöùc (vaên dó minh ñaïo- Haøn Duõ, veà sau caùc nhaø vaên ñôøi Toáng chuû tröông “vaên dó taûi ñaïo”). Oâng xaây döïng ñöôïc moät phong caùch vaên chöông bình dò, trong saùng, maø laïi uyeån chuyeån, trang nhaõ, sinh ñoäng, phong phuù, khoan thai thong thaû nhö doøng suoái roùc raùch. Oâng laøm vaên raát duïng coâng, caån thaän, tæ mæ. Chuyeän noùi raèng moãi khi oâng laøm vaên xong thöôøng daùn leân töôøng, roài ngaû löng ñoïc laïi, tìm caùch söûa cho thaät hoøan chænh tôùi möùc “thaäp toøan thaäp myõ” raát thaän troïng. Oâng  gaït boû quan nieäm “ngheä thuaät vò ngheä thuaät” khaù löu haønh tröôùc ñoù. Sau ñaây laø moät ñoïan vaên cuûa oâng: “Aâu Döông töû ñang ñeâm ñoïc saùch, boãng nghe coù tieáng töø Taây Nam ñeán, söûng soát laéng nghe, raèng: Laï thay ! Ban ñaàu rì raøo haét hiu, roài boãng cuoän traøo aàm aàm, nhö soùng lôùn ñeâm vaéng, nhö gioù taùp möa sa. Tieáng aáy khi chaïm vaøo vaät, xuûng xoûang nhö tieáng vaøng tieáng saét cuøng vang leân; laïi nhö ñoøan quaân xoâng vaøo giaëc, ngaäm ngang ngoïn giaùo maø chaïy, khoâng heà nghe hieäu leänh, chæ nghe tieáng ngöôøi ngöïa boân ba. Ta baûo tieåu ñoàng: “Tieáng gì vaäy? Ra xem sao”. Tieåu ñoàng thöa: “Traêng sao vaèng vaëc, ngaân haø giöõa trôøi, boán beà khoâng tieáng ngöôøi, tieáng aáy laø tieáng caây coû vaäy.” (Thu thanh phuù). Mieâu taû sinh ñoäng hình töôïng aâm thanh muøa thu voán voâ hình. Nghe tieáng aàm aàm laïi caøng laøm noåi baät caùi laëng leõ quaïnh hiu cuûa ñeâm thu.

Baøi Tuùy oâng ñình kyù, oâng ñaõ xoay xung quanh chöõ “laïc”ñeå mieâu taû caûnh vaät baèng ngoân ngöõ tröõ tình. Ñaây laø baøi vaên xuoâi hay nhaát khoâng nhieàu thôøi baáy giôø.

Ñòa vò cuûa Aâu Döông Tu treân vaên ñaøn Toáng cuõng gioáng nhö Haøn Duõ treân vaên ñaøn Ñöôøng, song ngoøai thô vaên, oâng coøn laøm töø, vieát söû, pheâ bình vaên hoïc … choã ñoù Haøn Duõ khoâng baèng.

4.Vöông An Thaïch.( 1021-1086) töï Giôùi Phuû, ngöôøi Laâm Xuyeân, xuaát thaân trong moät gia ñình ñòa chuû thanh baïch, oâng laø ngöôøi cöông tröïc, khoâng xu phuï. Laø ngöôøi coù taøi naêng chính trò loãi laïc, thôøi Thaàn toâng Trieäu Huùc leân ngoâi, muoán tìm con ñöôøng giaûi thoùat töø vieäc caûi caùch tröôùc tình hình ñaát nöôùc ñang ñi xuoáng, löïc löôïng quoác phoøng moûng manh… neân môøi oâng laøm teå töôùng, thöïc thi bieán phaùp. Vöông An Thaïch ñeà ra nhöõng chuû tröông raát tieán boä nhö haïn cheá ñaëc quyeàn cuûa ñaïi quan lieâu, ñaïi ñòa chuû vaø thöông nhaân, thuûy lôïi noâng ñieàn, ño ruoäng chia ñeàu, mieãn thueá… xeùt cho cuøng muïc ñích chính vaãn laø cuûng coá cheá ñoä phong kieán nhöng luùc baáy giôø ñích thöïc laø coù lôïi cho daân, ñoàng thôøi taêng cöôøng löïc löôïng quoác phoøng ñeå choáng laïi söï xaâm laêng cuûa nöôùc Lieâu, Taây Haï. Nhöng do noùng voäi, hôn nöõa bieán phaùp ñaõ ñoäng chaïm ñeán quyeàn lôïi thieát thöïc cuûa boïn ñaïi ñòa chuû, quan lieâu vaø thöông nhaân neân caøng ñaøo saâu theâm maâu thuaãn giöõa giai caáp thoáng trò vôùi nhau. Tö Maõ Quang ñaïi dieän cho phe “cöïu ñaûng” khoâng ngöøng choáng laïi taân phaùp, böùc baùch Vöông phaûi töø chöùc teå töôùng. Khi vua Thaàn toâng cheát thì taân phaùp cuõng bò pheá boû, cuøng naêm aáy Vöông An Thaïch ñau buoàn maø cheát.

OÂng khoâng chæ laø nhaø tö töôûng, nhaø chính trò noåi tieáng maø coøn laø nhaø vaên loãi laïc. Thaønh töïu vaên chöông cuûa oâng khoâng taùch rôøi hoïat ñoäng caùch taân chính trò luùc baáy giôø.

Quan ñieåm vaên chöông cuûa oâng ñaïi theå gioáng Aâu Döông Tu, nhaán maïnh taùc duïng cuûa vaên hoïc tröôùc heát laø phuïc vuï xaõ hoäi, phaûi boå ích cho ñôøi, veû ñeïp hình thöùc khoâng quan troïng, oâng noùi: “Caàn phaûi laáy thích duïng laøm goác, coi chaïm troå, hình veõ chæ laø dung nhan beân ngoøai. Khoâng thích duïng thì khoâng coøn laø ñoà duøng.” Chính vì vaäy maø oâng chæ khaúng ñònh moät mình Ñoã Phuû maø thoâi.

Vaên chöông cuûa oâng coù khaåu khí cuûa moät nhaø chính trò, buùt löïc maïnh meõ, giaøu tình caûm, vaên phong saéc saûo, cöông quyeát. Ñieåm maïnh cuûa oâng laø vaên luaän thuyeát (chính luaän) :keát caáu chaët cheõ, thuyeát lyù thaáu trieät, ngoân ngöõ ngaén goïn chaân chaát, tính khaùi quaùt cao.

5.Taêng Cuûng (1019-1083): teân chöõ laø Töû Coá, ngöôøi Nam Phong, Kieán Xöông. Laø ngöôøi thoâng minh, vaên chöông noåi tieáng ngay töø luùc coøn nhoû tuoåi, ñöôïc Aâu Döông Tu raát taùn thöôûng, hai ngöôøi keát thaønh baïn thaân, laøm quan thanh lieâm, cöông tröïc, giuùp ích cho daân ngheøo.

Vaên chöông oâng tinh teá, trang troïng, ngaén goïn maø haøm suùc, chöõ nghóa coâ ñoïng chaéc chaén, chòu aûnh höôûng cuûa Aâu Döông Tu nhöng nhieàu maët coøn thua. Coå vaên cuûa oâng coù aûnh höôûng raát lôùn tôùi phaùi Ñoàng Thaønh ñôøi nhaø Thanh, neân coù ngöôøi goïi oâng laø “baäc thaày veà coå vaên cuûa phaùi Ñoàng Thaønh”.

6.Toâ Tuaân:( 1009-1066): teân hieäu laø Laõo Tuyeàn, laø cha cuûa Toâ Thöùc, Toâ Trieät, vì vaäy maø ngöôøi ñôøi sau goïi oâng laø Laõo Toâ, vaø goïi chung ba cha con oâng laø “tam Toâ”.

Vaên chöông cuûa oâng maïnh meõ cöùng raén, chòu aûnh höôûng cuûa Chieán Quoác saùch vaø Söû kyù, kyõ löôõng trong phöông phaùp vaø boá cuïc, nghieâm tuùc caån troïng, coù chuû kieán roõ raøng. Vaên nghò luaän cuûa oâng ñaëc bieät xuaát saéc.

7.Toâ Trieät: (1039-1112), töï laø Töû Do, laø em cuûa Toâ Thöùc, tình caûm cha con anh em cuûa hoï raát toát, töø nhoû raát thoâng minh, ñöôïc söï keøm caëp chæ baûo cuûa cha vaø anh neân raát mau tieán boä. Lôùn leân thi ñoã tieán só raát sôùm, laøm quan thanh lieâm, ñöôïc daân chuùng yeâu meán, theá nhöng caû hai anh em oâng ñeàu coù cuoäc ñôøi chính trò raát long ñong vì tính tình thaúng thaén,khoâng bieát luoàn cuùi xu nònh, cuoäc ñôøi leân voi xuoáng choù vì bò ñaøy, bieám ñi caùc nôi…

Tính tình oâng oân hoøa, vì theá vaên chöông oâng coù khí theá laïi coù neùt taøi hoa, trong caùi nhu coù haøm chöa caùi cöông, traàm tónh maø nheï nhaøng.

8.Toâ Thöùc: laø taùc giaû taøi hoa nhaát treân vaên ñaøn Baéc Toáng, vaên xuoâi, thô, töø, bieàn ngaãu, hoäi hoïa, aâm nhaïc… thöù naøo cuõng tinh thoâng, ñoäc ñaùo. Oâng coù nhieàu coáng hieán cho vaên hoïc Trung Quoác, ñöôïc nhieàu hoïc giaû treân theá giôùi bieát tieáng, seõ ñöôïc giôùi thieäu moät chöông rieâng.

II.THÔ.

Thi ca ñôøi Ñöôøng laø moät ñænh cao khoù vöôït qua, neân ñaõ taïo ra moät aùp löïc taâm lyù ñoái vôùi caùc nhaø thô ñôøi Toáng, tuy vaäy, thô ñôøi Toáng cuõng khaù phaùt trieån vôùi hôn 3800 thi nhaân. Thi ca ñôøi Toáng chuyeån sang höôùng maïnh meõ cöùng raén, caùc nhaø thô thöôøng ñem tri thöùc, hoïc vaán, nhöõng ñieån coá khaùc thöôøng, nhöõng töø ngöõ xa laï vaøo thô. Hoï trau chuoát nhöõng yù töôûng trong thi ca ñeå thô trôû neân haøm suùc vaø coù chieàu saâu, buoäc ñoäc giaû phaûi thöôûng thöùc chaäm raõi thì môùi hieåu ñöôïc. cho neân söï ñaày ñaën cuûa thô Ñöôøng ñaõ trôû thaønh söï gaày guoäc cuûa thô Toáng, söï haøm suùc kín ñaùo cuûa thô Ñöôøng trôû thaønh söï gaân guoác , söï thanh thoùat trôû thaønh söï khuùc chieát… Ñaïi ñeå thi nhaân ñôøi Ñöôøng chuù troïng tình caûm coøn ñôøi Toáng thì tinh thaâm vaø duy lyù hôn.

Ñaàu ñôøi Toáng coù khoâng ít nhaø thô ñi theo höôùng chuù troïng hình thöùc bay böôùm ñeïp ñeõ, ngoân ngöõ vaø maøu saéc hoa leä, trau chuoát tæ mæ chæ ñeå phuïc vuï trong cung ñình. Thi phaùi naøy ñöôïc goïi laø phaùi Taây Coân vì taäp thô Taây Coân thuø xöôùng taäp cuûa Döông ÖÙc vaø moät soá thi nhaân khaùc, noäi dung khoe khoang cuoäc soáng giaøu coù, ca tuïng söï nhaøn taûn cuûa quan laïi thò thaàn, lôøi thô laïi quaù goït duõa, caàu kyø. Moät thôøi gian daøi, ngöôøi ta ñua nhau baét chöôùc loái thô naøy. Taây Coân theå mang ñaäm maøu saéc quyù toäc, laïi coù khuynh höôùng vui chôi giaûi trí, ñieàu ñoù ñuïng chaïm ñeán quan ñieåm vaên hoïc ñaïo thoáng, ñaây laø ñieàu khoâng cho pheùp toàn taïi trong xaõ hoäi ñôøi Toáng.

Vì theá maø ñeán giöõa ñôøi Baéc Toáng, Mai Nghieâu Thaàn vaø Toâ Thuaán Khaâm ñaõ ra söùc choáng laïi phaùi Taây Coân. Hoï vieát veà nhöõng taùc phaåm phaûn aùnh vaán ñeà chính trò vaø ñôøi soáng ñau khoå cuûa nhaân daân, qua ñoù thöùc tænh taàng lôùp thoáng trò vaø baøy toû löông taâm ñaïo ñöùc cuûa baûn thaân, ví duï: nhìn caûnh tuyeát rôi ñaày trôøi, lieân töôûng ñeán nhöõng chieán só chòu laïnh ngoøai bieân cöông:

Nieäm bæ voâ y haït

Quí thöû ñieâu caàu oân (Mai Nghieâu Thaàn)

(Nhôù hoï khoâng aùo vaûi,

hoå mình maëc aùo loâng)

hay moâ taû thaân phaän cuûa nhöõng ngöôøi daân thaáp coå beù hoïng:

Gaùi ngheøo treân ñeâ Nhöõ, böôùc ñi khoùc thaûm thöông.

Cho bieát coù cha giaø, khoâng trai ñeå caäy nöông.

Quaän laïi thaät taøn baïo, huyeän quan cuõng chaúng thöông.

Baét ñi coù chöøa ai, giaø nua tay choáng gaäy.

Aân caàn daën xoùm gieàng, mong ñöôïc söï nhôø caäy.

Hay tin coù ngöôøi veà, hoûi thaêm caøng nghi ngaïi.

Quaû nhieân trong möa laïnh, cheát coùng treân Nhöôõng haø.

Yeáu ñuoái laøm chi ñöôïc, boû xaùc coù ai choân.

Sinh gaùi khoâng nhö trai, tuy coù nhôø ñöôïc gì.

Ñaám ngöïc keâu trôøi cao, soáng cheát ñi höôùng naøo ? (Mai Nghieâu Thaàn).

Hai oâng ñaõ keá thöøa truyeàn thoáng nhaân ñaïo cuûa Ñoã Phuû ñôøi Ñöôøng, ñöôïc nhieàu nhaø thô ñöông thôøi taùn thöôûng vaø ñi theo con ñöôøng ñoù.

Aâu Döông Tu, Vöông An Thaïch cöïc löïc taùn thöôûng vaø cuõng laøm nhieàu baøi thô mang yù nghóa hieän thöïc, phaûn aùnh noãi khoå cuûa daân, theå hieän taám loøng vì daân vì nöôùc:

Nhaø noâng troàng neáp quan naáu röôïu

Thueá maù veùt trôn thaêng laãn ñaáu

Noài khoâng gaïo chaùo qua ñoâng xuaân

Ñaønh ñeán nhaø quan mua baõ aên… (Aâu Döông Tu)

Toâ Thöùc laø nhaø thô xuaát saéc nhaát, thô oâng seõ noùi trong chöông sau.

Thôøi kyø Nam Toáng cuõng coù nhieàu nhaø thô noåi tieáng. Naêm 1127, toäc Nöõ Chaân sau khi xaây döïng nöôùc Kim ñem ñaïi binh tieán xuoáng phía nam, chieám kinh thaønh Baéc Toáng, sau ñoù trieàu Toáng laáy Nam Kinh laøm thuû ñoâ, xaây döïng nhaø Nam Toáng. Ñaùng chuù yù laø giai ñoïan naøy trieàu Nam Toáng toàn taïi song song vôùi nhaø Kim ôû phía Baéc, coù maâu thuaãn daân toäc, coù khaùt voïng hoøa bình, coù söï bi phaãn tröôùc caûnh nöôùc nhaø bò chieám ñoùng, thô ca mang noäi dung phaán khích vaø bi thöông maõnh lieät.

Ngöôøi laøm thô xuaát saéc nhaát ñaàu ñôøi Nam Toáng laø Traàn Döõ Nghóa, toân suøng thi ca Ñoã Phuû, theå hieän tinh thaàn phaûn aùnh hieän thöïc saâu saéc. Ñaëc bieät thô oâng coù nhöõng baøi theå hieän söï theâ löông bi phaãn tröôùc söï bieán ñoåi cuûa theá söï, caûm thaùn tröôùc tình hình ñaát nöôùc suy vong, nhö baøi Maãu Ñôn:

Töø ngaøy giaëc Hoà vaøo Haùn quan

Möôøi naêm löu laïc ñöôøng meânh mang.

Ñoài xanh caïnh nuùi khaùch giaø khuï

Ñöùng giöõa gioù ñoâng nhìn Maãu Ñôn.

(Maãu Ñôn laø teân goïi khaùc cuûa thaønh Laïc Döông, coá höông cuûa oâng, ñang bò giaëc Kim chieám ñoùng)

Nhaø thô tieâu bieåu nhaát cho tinh thaàn yeâu nöôùc laø Luïc Du, ñaây laø nhaø thô coù soá löôïng taùc phaåm nhieàu nhaát trong lòch söû vaên hoïc Trung Quoác, chöa keå thaát laïc laø hôn 9300 baøi, ñaïi boä phaän noùi leân loøng yeâu nöôùc, ca9m thuø giaëc xaâm löôïc. Seõ hoïc moät chöông rieâng.

Cuoái Toáng coù taùc giaû quan troïng laø Vaên Thieân Töôøng, laø ngöôøi Giang Taây. Khi quaân Moâng Coå traøn vaøo Trung Quoác, oâng bò baét khi ñöôïc cöû ñi söù ñeå ñaøm phaùn. Sau ñoù troán thoùat ra, toå chöùc nghóa quaân vôùi yù ñoà khoâi phuïc laïi ñaát nöôùc nhöng bò thaát baïi vaø laïi bò baét. Cho duø Hoát Taát Lieät tìm moïi caùch duï doã, oâng vaãn khoâng nao nuùng, roát cuoäc bò gieát cheát. Oâng ñöôïc xem laø anh huøng daân toäc cuûa Trung Quoác.

Oâng ñaõ cheát vì nöôùc vaø khí khaùi ñoù ñaõ theå hieän trong thô. Oâng raát haâm moä Ñoã Phuû, hoïc taäp caùch laøm thô cuûa Ñoã Phuû neân thô oâng cuõng mang neùt traàm uaát, khuùc chieát, bi thöông nhö vaäy nhöng vì thôøi ñaïi cuûa oâng bi kòch hôn neân thô oâng coù thaùo ñoä caáp thieát vaø toû ra tuyeät voïng bi phaãn hôn nhieàu:

-Sôn haø thieân coå taïi

Thaønh quaùch nhaát thôøi phi (Nam An Quaân)

(nuùi soâng nghìn naêm coøn

thaønh quaùch boãng choác tan)

-Ñoäc töï ñaêng laâu thôøi truï giaùp

sôn xuyeân taïi nhaõn leä lang lang

(Moät mình leân laàu tay choáng maù

nuùi soâng coøn ñoù leä chan hoøa)

Nhieàu baøi thô theå hieän moät caùch khaùi quaùt noãi ñau khoå cuûa nhaân daân, toá caùo maïnh meõ söï taøn baïo cuûa quaân Moâng Coå.

Trong thôøi gian ôû tuø, oâng ñaõ laøm baøi Chính khí ca ñöôïc ñôøi sau truyeàn tuïng vì theå hieän khí tieát nghò löïc cuûa ngöôøi quaân töû.

Nhìn chung thô Toáng cuõng laø moät böôùc phaùt trieån quan troïng cuûa thô ca coå ñieån Trung Quoác, ñaëc bieät ñaùng quyù laø maûng thô yeâu nöôùc.

III.TÖØ.

Toáng töø khoâng phaûi baét nguoàn töø Sôû töø, Sôû töø, laø Töø cuûa nöôùc Sôû, töø cuûa Khuaát Nguyeân, coøn coù teân laø Tao, vaø sau naøy phaùt trieån thaønh Phuù. Toáng töø vaø Sôû töø ñeàu baét nguoàn töø daân ca, caû hai ñeàu coù caâu daøi ngaén so le tieän cho thi töù tung hoøanh. Töø Toáng thì hình thaønh töø cuoái ñôøi Ñöôøng, nhöng phaûi chôø ñeán ñôøi Toáng, Töø môùi coù moät ñòa vò hoøan toøan ñoäc laäp, ngang haøng vôùi thô, phaùt trieån toøan thònh veà maët noäi dung, hình thöùc vaø kyõ xaûo. Hoøan caûnh xaõ hoäi phoàn vinh ôû ñaàu Toáng, ñôøi soáng thaønh thò vui chôi nhoän nhòp raát thích hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa Töø. Hôn nöõa, nhöõng cung ñieäu khaùc nhau cuûa tình yeâu, söï baøy toû tình caûm töï do chæ coù theå ñöôïc theå hieän trong Töø chöù trong thô ca ngöôøi ta khoâng daùm noùi. Cho duø döôùi maét cuûa nhieàu vaên nhaân, Töø vaãn khoâng coù ñòa vò cao quyù trang nghieâm nhö thi ca, nhöng trong thöïc teá thì noù giaønh ñöôïc moät ñòa vò töông ñöôïng trong vaên hoïc.

Sôû tröôøng cuûa Töø thôøi kyø ñaàu vaãn laø ñeà taøi gíoù traêng, tình yeâu nam nöõ, ñeõo goït caâu chöõ cho tinh xaûo, ñieån nhaõ… tieâu bieåu cho phong caùch naøy laø Aùn Thuø, Tröông Tieân. Ñeán Lieãu Vónh, Aâu Duông Tu môùi coù söï thay ñoåi, môû roäng ñeà taøi, noùi leân nhieàu maët cuûa cuoäc soáng vaø nhaát laø noùi leân nhöõng noãi baát haïnh cuûa ngöôøi phuï nöõ. Hoï duøng ngoân töø bình dò, thaønh thaät, khoâng hoa myõ, trau chuoát nhö giai ñoïan tröôùc neân gaây ñöôïc tình caûm hôn. nhaát laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laøm ca kyõ, oâng coù moät taám loøng traân troïng cho nhöõng thaân phaän bò ñoïa ñaøy ñoù, baøi Meâ tieân daãn, oâng mieâu taû noãi khaùt voïng cuûa hoï muoán trôû laïi cuoäc soáng löông thieän, baøi Ngöï nhai haønh, mieâu taû moät kyõ nöõ sau khi tieäc taøn khoâng nguû ñöôïc oâm meàn suy nghó mieân man…lôøi ñoàn khi Lieãu cheát, kyõ nöõ goùp tieàn choân caát, toå chöùc ngaøy vieáng Lieãu…

Aâu Döông Tu khi vieát vaên xuoâi thì trang troïng ñeán theá, nhöng khi laøm töø, oâng vöùt boû caùi trang troïng aáy ñi maø vieát  nhöõng baøi Töø tình caûm chaân thöïc:

Haäu quaùn mai taøn

Kheâ kieàu lieãu teá

Thaûo luaân phong noõan dao chinh bì

Ly saàu tieäm vaãn tieäm voâ cuøng

Thieàu thieàu baát ñoïan nhö xuaân thuûy

Thoán thoán nhu tröôøng

Doanh doanh phaán leä

Laâu cao maïc caän nguy lan yû

Bình vu taän xöù thò xuaân sôn

Haønh nhaân caùch taïi xuaân sôn ngoïai.

(Quaùn khaùch mai taøn

Caàu khe lieãu taû

Gioù luøa coû aám daây cöông thaû

Ly saàu moãi böôùc toû vöông

Thaêm thaúm doøng xuaân traøn khaép ngaû

Ñoâi ñoïan loøng tô

Roøng roøng leä nhoû

Laàu cao chôù ra hieân ñöùng töïa

Nuùi xuaân xa tít maõi chaân trôøi

Ngöôøi ñi taän beân ngoøai nuùi ñoù)

Ñeán Toâ Thöùc, Töø coù moät böôùc tieán nhaûy voït, môùi meû, haøo phoùng, khoâng coøn uûy mò dieãm leä nhö tröôùc kia.

Ñeán cuoái ñôøi Baéc Toáng, Töø chia thaønh hai phaùi: Toâ moân (theo Toâ Thöùc) hoaëc loái uyeån chuyeån ñieån nhaõ cuûa Nhò Aùn. Huøynh Ñình Kieân vöøa laø nhaø thô, vöøa laø nhaø vieát Töø xuaát saéc, oâng coù baøi Thanh bình laïc raát hay:

Xuaân quy haø xöù?

Tòch maïc voâ haønh loä.

Nhöôïc höõu nhaân tri xuaân khöù xöù

Hoùan thuû quy lai ñoàng truù

Xuaân voâ tung tích thuøy tri,

Tröø phi vaán thuû hoøang ly

Baùch chuyeån voâ nhaân naêng giaûi

Nhaân phong phi quaù töôøng vi.

(Xuaân ñi veà ñaâu,

Laëng leõ khoâng daáu veát

Neáu ai bieát nôi xuaân ñi

Goïi noù trôû veà cuøng ôû

Xuaân khoâng daáu veát coù ai bieát,

Tröø phi hoûi chim hoøang ly

Hoùt ríu rít naøo ai bieát gì,

Nhaân thoåi noù bay qua khoùm töôøng vi)

(Hoa töôøng vi vaø chim hoøang ly ñeàu xuaát hieän cuoái xuaân)

Cuoái Baéc Toáng ñaàu Nam Toáng coù nöõ só Lyù Thanh Chieáu cuõng khaù ñaëc saéc. Baø laø ngöôøi ña taøi: laøm thô, ñieàn töø, vieát chöõ, veõ tranh raát ñeïp. töø cuûa baø noùi veà tình yeâu, veà thaân phaän ngöôøi phuï nöõ raát saâu saéc, baø ñaõ vieát leân nhöõng caûm nghó thuoäc veà noäi taâm cuûa chính mình neân raát teá nhò, chaân thaät, xuùc ñoäng, mang saéc thaùi rieâng bieät. Ví duï mieâu taû cöû chæ nheï nhaøng cuûa ngöôøi phuï nöõ: khinh giaûi la thöôøng, ñoäc thöôïng lan chaâu (côûi nheï aùo luïa, moät mình böôùc leân thuyeàn lan), “taøi haï mi ñaàu, khöôùc thöôïng taâm ñaàu “ (vöøa rôøi khoûi ñoâi maøy, thì noù laïi baùm vaøo tim) ñeå chæ noãi nieàm nhôù thöông trieàn mieân, “lieâm quyeän taây phong, nhaân tæ hoøang hoa saáu (reøm cuoán gioù taây, ngöôøi gaày hôn caû hoa vaøng), laø söï caûm thuï nhaïy beùn veà tuoåi xuaân deã taøn phai trong söï ñau khoå… nhöõng ñieàu ñoù, taùc giaû nam giôùi khoâng theå dieãn taû ñöôïc.

Khi chieán tranh xaûy ra, cuoäc soáng nhaøn taûn tónh laëng cuûa baø chaám döùt, choàng cheát, baø löu vong khaép nôi, chöùng kieán nhieàu caûnh ngoä trong ly loïan, thô vaên khoâng coøn taâm traïng vui töôi trong saùng maø trôû neân ñau buoàn u uaát:

Gioù döøng buïi laéng hoa thôm ñaõ taøn

Trôøi chieàu löôøi chaûi toùc.

Vaät coøn nhö cuõ nhöng ngöôøi thì ñaõ khaùc,

Moïi chuyeän ñeàu ñaõ heát.

Muoán noùi nöôùc maét ñaõ rôi

Nghe noùi Song Kheâ ñeïp cuõng muoán bôi thuyeàn

Nhöng chæ sôï thuyeàn con ôû Song Kheâ,

Khoâng chôû noåi bao nhieâu saàu muoän.

Tuy khoâng tröïc tieáp noùi ñeán loøng aùi quoác, nhöng roõ raøng nhöõng baøi töø naøy ñaõ thoùat ra ngoøai theå loïai “nhaøn saàu” tröôùc ñaây, maø chính laø noãi buoàn nhôù queâ höông, noãi khoå veà thaân theá, söï thaát voïng do lyù töôûng ñoå vôõ…

Ngheä thuaät Töø cuûa baø töï nhieân, bình dò, uyeån chuyeån, tinh teá.

Noùi gì thì noùi, töø coù theå goïi laø thô tình ñôøi Toáng, 70% caùc baøi Töø laø noùi veà tình yeâu.

Chæ ñeán cuoái thôøi Nam Toáng, khi nöôùc nhaø ly loïan, Töø yeâu nöôùc môùi phaùt trieån,laø tieáng noùi thaàm bi phaãn ñaày aån öùc cuûa caùi trôøi maây nhuïc nhaõ ñaày saám chôùp ñoù. Xuaát hieän Taân Khí Taät, moät nhaø chính trò yeâu nöôùc, Töø oâng gioáng nhö thô Luïc Du noùi veà tinh thaàn yeâu nöôùc, nhöng coøn maõnh lieät hôn. khi oâng chaøo ñôøi thì queâ höông oâng vuøng Sôn Ñoâng ñang bò giaëc Kim xaâm löôïc, chính maét troâng thaáy nhöõng chuyeän giaëc haø hieáp ngöôøi Haùn, oâng ñaõ quyeát taâm lôùn leân khoâi phuïc laïi Trung Nguyeân röûa nhuïc. Naêm 22 tuoåi, oâng laõnh ñaïo 2000 binh lính khôûi nghóa, roài tìm ñöôøng xuoáng phía nam lieân laïc vôùi trieàu ñình. Sau khi ñeán Trung Nguyeân, oâng laøm quan ñi nhieàu nôi, nhöng vôùi tính tình cöùng coõi, caù tính quaù töï cao, khoù maø hoøa mình ñöôïc trong trieàu chính, vì theá cuoái ñôøi oâng soáng an nhaøn ôû vuøng queâ, khoâng tham gia vieäc nöôùc.

Chính loøng baát ñaéc chí muoán khoâi phuïc quoác gia trong khi trieàu ñình thì nhu nhöôïc neân Töø cuûa oâng coù noãi bi phaãn muoán röûa nhuïc cho ñaát nöôùc, laïi coù tö töôûng boäc loä chuû nghóa anh huøng, töï cao khoâng sao kieàm cheá ñöôïc.

Keá thöøa chí khí haøo huøng phoùng khoùang cuûa Toâ Ñoâng Pha, Taân Khí Taät cuõng coù moät gioïng haøo saûng nhö vaäy, ñoâi khi coøn theå hieän söï nhieät tình, maõnh lieät hôn, khoâng thaâm traàm, bình tónh nhö hoï Toâ:

Daï baùn cuoàng ca bi phong khôûi

Thính tranh tranh traän maõ thieàm gian thieát

Nam coäng Baéc chính phaân lieät

(Nöûa ñeâm haùt to gioù buoàn daäy

Nghe tieáng khua roän raøng töø nhöõng con ngöïa chieán döôùi maùi hieân

Giöõa Nam vaø Baéc chia caét)

Khuyeát ñieåm cuûa oâng laø vaên xuoâi hoùa Töø hôi nhieàu, nghò luaän nhìeu, duøng nhöõng ñieån tích vaø coå ngöõ khoù hieåu.

Vaên xuoâi, thô vaø töø laø 3 theå loïai phaùt trieån nhaát ñôøi Toáng, ngoøai ra hí kòch cuõng böôùc ñaàu phaùt trieån.

*TOÂ ÑOÂNG PHA.(1037-1101)

Noùi ñeán Aâu Döông Tu laø ngöôøi then choát trong cuoäc caûi caùch vaên hoïc ñôøi Baéc Toáng thì Toâ Thöùc laø nhaân vaät ñaït nhieàu thaønh töïu nhaát trong cuoäc caûi caùch ñoù. Khoâng phaûi vì oâng ñaïi dieän cho lyù töôûng thaåm myõ, vaên hoùa cuûa coâng cuoäc caûi caùch vaên hoïc, maø ñieàu quan troïng laø oâng coù nhöõng ñoät phaù so vôùi toân chæ cuûa cuoäc caûi caùch, cuûa ñaïo ñöùc baáy giôø.

Oâng laø ngöôøi giaøu khí chaát laõng maïn vaø töï do caù nhaân. Moät maët, oâng laø thaønh vieân cuûa taäp ñoøan só ñaïi phu, coù traùch nhieäm saâu naëng ñoái vôùi xaõ hoäi; maët khaùc, oâng laø ngöôøi nhaïy caûm vaø thaáu hieåu saâu saéc söï aùp böùc xaõ hoäi. Saùng taùc vaên hoïc cuûa oâng theå hieän moät söï côûi môû, khoâng chòu raøng buoäc. Trong khi beá taéc, oâng coá tìm caùch töï thích öùng qua moät taâm traïng thaát voïng, phaûn aùnh noãi ñau buoàn cuûa trí thöùc tröôùc moät thôøi ñaïi maø söï chuyeân cheá cuûa cheá ñoä phong kieán ngaøy moät sieát chaët hôn. neáu khoâng coù Toâ Thöùc thì vaên hoïc ñôøi Toáng seõ trôû neân nhaït nheõo hôn nhieàu.

1.CUOÄC ÑÔØI.

Oâng ngöôøi tænh Töù Xuyeân, töï Töû Chieâm, hieäu Ñoâng Pha, trong moät gia ñình vaên só thanh baàn. Trong lòch söû vaên hoïc theá giôùi hieám coù gia ñình naøo coù ñöôïc vinh quang nhö gia ñình oâng (Tö Maõ Ñaøm, Tö Maõ Thieân; gia ñình hoï Taøo; hoï Vieân: Toân Ñaïo, Hoaèng Ñaïo, Trung Ñaïo; cha con Dumas, cha con Daudet, anh em Grim…) . Hai trieàu ñaïi Ñöôøøng Toáng coù taùm nhaø vaên lôùn thì gia ñình hoï Toâ coù 3 ngöôøi: Toâ Tuaân, Toâ Thöùc vaø Toâ Trieät. Rieâng oâng laø nhaø vaên hoïc löøng laãy nhaát ñôøi Toáng.

Luùc coøn treû oâng thoâng minh, thoâng thuoâïc kinh söû, 21 tuoåi ñaõ thi ñoã tieán só, baét ñaàu cuoäc ñôøi só hoïan ñaày long ñong cuûa mình. Luùc oâng laøm quan trong trieàu laø luùc Vöông An Thaïch baét ñaàu Taân phaùp. Toâ Thöùc ñoái vôùi caûi caùch coù moät chuû tröông oân hoøa neân oâng phaûn ñoái Vöông An Thaïch. Cuoäc ñaáu tranh chính trò giöõa caùc phe phaùi cöïu ñaûng vaø taân ñaûng keùo daøi trong trieàu Toáng. Baûn thaân ñaõ töøng coâng kích taân phaùp neân oâng töï thaáy raèng ôû laïi kinh ñoâ khoâng coù lôïi, oâng chuû ñoäng xin ñi laøm quan xa taïi Haøng Chaâu, Hoà Chaâu, Töø Chaâu… ñeán ñaâu oâng cuõng laø moät vò quan thanh lieâm chính tröïc, laøm vieäc toát cho daân: choáng naïn luït ôû Töø Chaâu, laøm soâng ñaøo ôû Chieát Giang, cöùu teá cho daân….ñöôïc daân chuùng yeâu meán. Söû ñôøi Toáng coù ghi oâng laø ngöôøi “coù ñöùc vôùi daân, ñöôïc daân veõ aûnh treo, laäp sinh töø…”

Naêm 1076, oâng bò vuï aùn vaên töï “OÂ ñaøi thi aùn”, bò coi laø laøm thô phaûn nghòch, coâng kích taân phaùp, bò bieám ñi Hoà Baéc. Khi Vöông An Thaïch bò baõi chöùc, Tö Maõ Quang leân naém quyeàn, Toâ Thöùc cuõng khoâng ñoàng yù vôùi nhöõng chuû tröông cuûa Tö Maõ neân cuõng xaûy ra baát ñoàng, oâng laïi bò bieám ñi khaép nôi, giaùng chöùc, cuoái cuøng bò ñaøy ñi Lónh Nam vaø ñaûo Haûi Nam. Maõi ñeán naêm 1100, vua Toáng Huy Toâng leân ngoâi aân xaù, oâng môùi ñöôïc trôû veà mieàn Baéc. Do soáng kham khoå laâu ngaøy, ñöôøng ñi khoù khaên, oâng maát naêm 1101.

Tö töôûng cuûa oâng ban ñaàu laø Nho giaùo tích cöïc, nhaäp theá giuùp ích cho ñôøi. Veà sau, ñoái maët vôùi nhöõng baát haïnh treân ñöôøng ñôøi, oâng döïa vaøo hoïc thuyeát Laõo Trang vaø Phaät thieàn ñeå tìm söï giaûi thoùat. Oâng öùng xöû vôùi moät taâm lyù khoùang ñaït, xem taát caû laø hieän töôïng taïm thôøi, coá tìm kieám nhöõng caùi hay trong cuoâc soáng ñeå töï an uûi. Tö töôûng vaø thaùi ñoä ñoù ñem laïi cho oâng moät phong caùch thanh tao cao thöôïng song coù khi laïi laø söï troán traùnh hieän thöïc tieâu cöïc, ngöôïc vôùi chí höôùng cô baûn cuûa oâng. Cho neân coù theå thaáy tö töôûng cuûa oâng laø phöùc taïp.

2.THAØNH TÖÏU NGHEÄ THUAÄT.

Oâng laø ngöôøi ñaït ñöôïc nhöõng thaønh coâng ôû nhieàu loïai hình ngheä thuaät: thô, vaên xuoâi, aâm nhaïc, töø, hoäi hoïa, thö phaùp… noåi baät nhaát laø vaên xuoâi, thô, Töø.

1.Vaên xuoâi:

Toâ Thöùc chuû tröông vaên phaûi töï nhieân, trong saùng, laøm noåi baät ñöôïc noäi dung, vaên chöông nhö “nöôùc chaûy, maây bay” (haønh vaân, löu thuûy) chính laø ñeå noùi veà phong caùch cuûa oâng. Vaên chöông phaûi töï do dieãn bieán döôùi söï chi phoái cuûa yù (noäi dung). Oâng töï ñaùnh giaù mình: “vaên chöông cuûa toâi nhö moät doøng suoái traøo, traøn ra khoâng choïn moät nôi naøo caû… nhöng ñeán khi gaëp nuùi ñaù gaäp gheành thì noù bieán hình thì noù bieán hình theo söï vaät nôi ñoù…”. Vaên oâng giaøu caûm xuùc, coù söùc truyeàn caûm khaù maïnh, söû duïng caùch vieát hö hö thöïc thöïc, luùc caêng thaúng luùc buoâng lôi, laøm cho caû baøi vaên voâ cuøng soâi noåi. Duø laø vaên nghò luaän thôøi theá, luaän baøn vaên chöông hay taû caûnh vaät… noùi chung ñeàu thaønh coâng. Coù hai baøi ñöôïc ñôøi sau haâm moä vaø noåi danh khoâng chæ trong nöôùc laø Tieàn Xích Bích phuù vaø Haäu Xích Bích phuù. Ñôøi Toáng, phuù ñaõ gaàn nhö trôû thaønh vaên xuoâi neân hai baøi naøy thöïc söï laø nhöõng baøi thô baèng vaên xuoâi ñeïp ñeõ, ñaëc bieät laø baøi tröôùc. Vôùi moät phong caùch töï nhieân, phieâu daät vaø thanh thoùat, uyeån chuyeån, oâng keát hôïp kheùo leùo taû caûnh, tröõ tình vaø nghò luaän trong moät keát caáu raát phoùng tuùng ñeå boäc baïch taâm söï vaø taâm traïng uaån khuùc cuûa mình khi bò thaát baïi treân ñöôøng chính trò, ñoàng thôøi noùi leân caùch giaûi quyeát tö töôûng theo höôùng Laõo Trang laïc quan. Töø quan nieäm veà vuõ truï vaø nhaân sinh, daãn ñeán tìm nguoàn vui ôû thieân nhieân.

Sau ñaây laø moät ñoïan taû caûnh vaø taâm traïng:

Ngoøai raèm thaùng baûy muøa thu naêm Nhaâm Tuaát, Toâ Töû vôùi khaùch bôi thuyeàn chôi ôû nuùi Xích Bích.

Haây haây gío maùt, soùng laëng nhö tôø, caàm cheùn röôïu leân môøi khaùch, ñoïc baøi thô Minh nguyeät vaø haùt moät chöông Yeåu ñieäu. Moät laùt, maët traêng moïc leân treân nuùi Ñinh Sôn, ñi löõng thöõng giöõa khoûang hai sao Ngöu Ñaåu. Khi ñoù, söông toûa treân maët soâng veû nöôùc loùng laùnh tieáp ñeán chaân trôøi. Tha hoà cho chieác thuyeàn nhoû ñi ñaâu thì ñi, vöôït qua treân maët nöôùc, meânh moâng muoân khoûanh. Nheï nhaøng nhö côûi gío ñi treân khoâng, maø khoâng bieát laø ñi ñeán ñaâu; hôùn hôû sung söôùng nhö ngöôøi queân ñôøi ñöùng moät mình, moïc caùnh maø bay leân tieân…

Hai baøi phuù cuûa oâng noåi tieáng ñeán ñoä ngaøy xöa treân boä ñoà traø söù Giang Taây, veõ Toâ Ñoâng Pha ngoài döôùi goác caây tuøng giaø, phía traùi töø treân xuoáng ñeà moät caâu thô trong baøi Haäu Xích Bích phuù “Voïng myõ nhaân heà thieân nhaát phöông” (ngoùng veà moät phöông trôøi mong ngöôøi ñeïp)

Ngoøai ra, oâng coøn baøi Thaïch chung sôn kyù cuõng khaù noåi tieáng, caùc baøi vaên tieåu phaåm cuõng coù phong caùch ñoäc ñaùo.

2.Thô:

OÂng ñeå laïi hôn 4000 baøi thô, ñeà taøi trong thô oâng raát roäng, laïi bao goàm nhieàu theå loïai: thaát ngoân tuyeät cuù, thaát ngoân luaät ( baùt cuù)… söï bieán hoùa trong phong caùch cuõng raát ña daïng. Khuynh höôùng thieân veà lyù trí trong thi ca ñôøi Toáng, caâu thô ñöôïc vaên xuoâi hoùa, thích nghò luaän trong thô, duøng nhieàu ñieån tích… cuõng coù trong thô oâng nhöng do taøi hoa, nhöõng ñaëc ñieåm ñoù khoâng laøm haïn cheá thaønh töïu thi ca cuûa oâng.

Oâng coù moät soá baøi phaûn aùnh noãi khoå cuûa ngöôøi daân, vaïch traàn söï baïo ngöôïc cuûa quan quyeàn nhö Thacïh Thaùn (mieâu taû caûnh ngöôøi daân khai thaùc ñaù), Ngö Man töû (caûnh thu thueá taøn nhaãn), Leä chi thaùn (bao nhieâu ngöôøi boû maïng giöõa ñöôøng vì mang cho kòp vaûi vaøo cung daâng myõ nhaân)…

Chieám soá löôïng nhieàu hôn caû vaø cuõng ñöôïc yeâu thích nhaát ñoù laø nhöõng taùc phaåm thoâng qua caûnh sinh hoïat thöôøng ngaøy, caûnh vaät thieân nhieân ñeå noùi leân caûm xuùc ñoái vôùi cuoäc soáng, daïng ñeà taøi naøy oâng ñöa tö töôûng Laõo Trang, Phaät thieàn vaøo thô neân tính trieát lyù raát saâu saéc, theå hieän moät thaùi ñoä khoùang ñaït nhaân sinh.

AÅm hoà thöôïng sô tónh phuïc vuõ

Thuûy quang lieãm dieãm tình phöông haûo,

Sôn saéc khoâng moâng vuõ dieäc kyø

Duïc baû Taây hoà tæ Taây töû.

Ñaïm trang nuøng maït toång töông nghi

(Uoáng röôïu treân hoà trôøi môùi taïnh roài laïi möa

Trôøi taïnh long lanh hoà ñaõ ñeïp,

Möa phuøn mòt mòt nuùi caøng xinh

Taây Hoà khaù saùnh cuøng Taây Töû,

Nhaït phaán, noàng son, neùt vaãn tình)

Ñeà Taây Laâm Bích

Hoøanh khan thaønh lónh traéc thaønh phong

Vieãn caän cao ñeâ caùc baát ñoàng.

Baát thöùc Lö Sôn chaân dieän muïc,

Chæ duyeân thaân taïi thöû sôn trung.

(Nhìn ngang nuùi daõy nghieâng nuùi cao,

Cao thaáp khaùc nhau coù xa gaàn

Naøo bieát Lö Sôn ñaâu maët thöïc,

Chæ hay mình ôû trong nuùi naøy

Thi ca ñôøi Toáng thích thuyeát lyù laø chuyeän phoå bieán, coù nhieàu taùc phaåm vì vaäy maø trôû neân khoâ khan. Nhöng thô cuûa Toâ Thöùc vaãn mang neùt thi vò, tình caûm, ñoâi luùc dí doûm. Ví duï baøi thô trong nhoùm ba baøi Tuùng buùt tam thuû:

Tòch tòch Ñoâng Pha nhaát beänh oâng

Baïch tu tieâu taùn maõn söông phong.

Tieåu nhi ngoä hyû chu nhan taïi,

Nhaát tieáu naù tri thæ töûu hoàng!

(Buoàn thiu Ñoâng Pha cuï giaø beänh,

Raâu traéng xaùc xô ñaàu gío söông.

Boïn treû möøng laàm maët hoàng theá,

Baät cöôøi nhôø röôïu môùi ñoû haây !)

Duøng thaùi ñoä phoùng khoùang khi giaûi quyeát buoàn ñau trong ñôøi, xua ñi noãi buoàn, hoùa giaûi ñau khoå baèng tö töôûng Laõo Trang.

Tieàn nhaân ñaùnh giaù thô oâng thöôøng duøng nhöõng töø “linh dieäu”, “khoâng dieäu” ñeå khen ngôïi. Chöõ “dieäu” laø neùt ñoäc ñaùo, môùi meû cuûa rieâng oâng, vöôït ra ngoøai söï lieân töôûng cuûa moïi ngöôøi, ví duï oâng duøng tính tình cuûa moät soá nhaân vaät lòch söû ñeå so saùnh vôùi muøi vò cuûa traø trong baøi Hoïa tieån an ñaïo kyù hueä kieán traø, so saùnh Taây Hoà vôùi Taây Thi, vieát veà ngöôøi sôï vôï thì noùi “Hoát vaên Haø Ñoâng sö töû hoáng, truï tröôïng laïc thuû taâm mang nhieân” ( Boãng nghe sö töû Haø Ñoâng roáng, gaäy rôi hoát hoûang ñöùng ngaån ngô), vieát “chu thaàn ñaéc töûu vöïng sinh lieãm, thuùy tuï quyeän sa hoàng aùnh nhuïc” (moâi son ñöôïc röôïu höøng leân maët, tay aùo xanh cuoän luïa hoàng aùnh vaøo da) ñeå hình dung maøu saéc vaø caûm giaùc veà tính chaát hoa haûi ñöôøng….

Oâng yeâu thích tinh thaàn phaúng laëng, caân baèng, bình oån cuûa Ñaøo Uyeân Minh nhöng caù tính cuûa oâng thaät ra raát soâi noåi neân thô oâng bay boång, nhieàu maøu saéc töôi saùng laø vì vaäy, trong baøi Höõu myõ ñöôøng boäc vuõ,oâng vieát:

Döôùi chaân du khaùch tieáng saám reàn,

Caû phoøng maây muø caøng ñaäm theâm.

Ngoøai trôøi gioù ñen thoåi bieån ñoäng,

Trieát Ñoâng möa lôùn vöôït soâng leân.

Möïc nöôùc meânh moâng gioáng röôïu traøn,

Oàn aøo nhö theå troáng chieâng vang…

Baøi thô coù khí theá raát maïnh meõ, coù ñuû aâm thanh, maøu saéc, töø ngöõ ñeïp. chính vì vaäy, ôû möùc ñoä lôùn hôn, thô oâng ñaõ buø ñaép vaøo choã quaù bình thaûn, teû nhaït, khoâ khan, lyù trí cuûa thô Toáng.

3.Töø

Toâ Thöùc coù moät vò trí quan troïng trong lòch söû Töø Toáng. Thôøi naøy, ngöôøi ta xem Töø laø moät thöù “taøi ngheä nhoû nhen”, duøng ñeå vui chôi giaûi trí, noäi dung vieát tôùi vieát lui khoâng ngoøai voøng tình yeâu, noãi buoàn ly hôïp, ngoân ngöõ khoù thoùat voøng uûy mò hoa leä. Maõi ñeán khi Toâ Thöùc baèng taøi hoa ñaëc bieät cuûa mình ñaõ mang cho Töø moät söùc maïnh to lôùn vaø moät taâm hoàn roäng raõi thì môùi khai thaùc heát ñeà taøi, phong caùch vaø thuû phaùp bieåu hieän cuûa Töø.

Ñeà taøi trong saùng taùc Töø cuûa Toâ Thöùc laø “khoâng coù yù naøo maø khoâng ñi vaøo, khoâng coù vieäc naøo maø khoâng noùi ñeán” (Löu Khang Ñôùi- Ngheä Khaùi), oâng vöøa vieát veà nhöõng noäi dung truyeàn thoáng: tình yeâu nam nöõ, noãi buoàn ly hôïp, vöøa phaùt trieån nhöõng ñeà taøi sôn thuûy, xuùc caûm tröôùc caûnh vaät, ghi cheùp tröôùc moät söï vieäc…

Hai ñeà taøi quan troïng trong saùng taùc Töø cuûa oâng laø: noùi leân lyù töôûng cuûa mình, theå hieän tinh thaàn haøo huøng khaúng khaùi. Hai laø nhöõng caûm thuï mang tính trieát lyù veà nhaân sinh khi ñoái dieän vôùi caûnh vaät thieân nhieân, nhö baøi Bính thìn trung thu trong nhoùm töø Thuûy ñieäu ca ñaáu raát noåi tieáng cuûa oâng:

Traêng saùng coù töø bao giôø?

Naâng ly hoûi trôøi xanh.

Ñeâm nay nôi thieân cung ñieän nguyeät

Chaúng bieát laø naêm naøo?

Ta muoán bay veà theo gíoù,

Laïi sôï treân laàu quyønh ñieän ngoïc

Cao thaúm reùt döôøng bao

Muùa nhaûy möøng vui boùng nguyeät

Gì vui hôn ôû döôùi coõi ñôøi

Soi khaép gaùc tía,

Doøm cöûa gaám.

Doïi canh saàu

Chaúng neân oùan giaän,

Côù sao troøn maõi luùc lìa nhau.

Ngöôøi coù vui buoàn tan hôïp,

Traêng coù toû môø troøn khuyeát,

Töø xöa khoù troïn ñeàu.

Chæ öôùc ngöôøi soáng maõi.

Daëm nghìn chung boùng yeâu kieàu.

Ngoøai ra oâng coøn moät soá baøi töø noåi tieáng: Nieäm noâ kieàu, Maõn giang hoàng, Caùn kheâ sa…

Ñaëc ñieåm töø cuûa Toâ Thöùc laø vieäc “laáy thô laøm töø” (ngoân ngöõ cuûa thô ca chuyeån vaøo töø), thöïc teá laø laøm cho ngoân ngöõ cuûa töø môû roäng vaø töï do hôn. Ngoøai ra oâng coøn ñem ñieån tích, chuyeån hoùa nhöõng caâu thô cuûa tieàn nhaân vaøo Töø ñeå ngoân ngöõ Töø haøm suùc vaø giaøu tính lieân töôûng hôn… ñoái vôùi nhöõng nhaø laøm Töø ñôøi sau, oâng raát coù aûnh höôûng, nhaát laø Taân Khí Taät, hình thaønh phaùi goïi laø töø Toâ Taân.

Vì nhöõng caùch taân trong saùng taùc Töø, ñaùnh giaù veà maët naøy cuûa caùc nhaø pheâ bình khoâng nhaát quaùn, nhieàu ngöôøi pheâ bình oâng “laáy thô laøm töø… nhöng khoâng phaûi laø baûn saéc cuûa noù”(Traàn Sö Ñaïo), Lyù Thanh Chieáu thì noùi “ñoù chæ laø nhöõng caâu thô ñoïc leân khoâng truøng ñieäp, khoâng phuø hôïp vôùi aâm luaät”. Nhöõng yù kieán naøy quan taâm ñeán tieâu chuaån vaø quan nieäm truyeàn thoáng cuûa Töø, gaén noù vôùi aâm nhaïc, khoâng quan taâm ñeán vieäc Toâ Thöùc ñaõ giaûi phoùng cho Töø ñeå noù trôû thaønh moät theå taøi vaên hoïc coù yù nghóa vaø ñoäc laäp trong vaên hoïc. Cho duø Töø cuûa oâng coù nhieàu baøi khoâng theå dieãn xöôùng ñöôïc thì cuõng khoâng sao, vì nhöõng baøi töø thoùat ly aâm nhaïc cuøng toàn taïi song song vôùi nhöõng baøi gaén lieàn vôùi aâm nhaïc, cuõng chaû coù gì laø khoâng ñöôïc.

Treân ñaây laø nhöõng ñoùng goùp cuûa Toâ Ñoâng Pha vaøo vaên xuoâi, thô, töø ñôøi Toáng. Nhöõng caùch taân maïnh baïo moät caùch coù yù thöùc ñoù, coäng vôùi taøi hoa vaø nhaân caùch khoùang ñaït, yeâu ñôøi, Toâ Thöùc ñaõ laø moät bieåu töôïng vaên hoùa maø nhieàu nhaø vaên ñôøi sau khaâm phuïc, hoïc taäp, oâng noåi danh khoâng keùm Lyù Baïch, Ñoã Phuû ñôøi Ñöôøng.

*LUÏC DU.(1125-1210)

Luïc Du laø nhaø thô ñeå laïi nhieàu taùc phaåm nhaát trong lòch söû vaên hoïc Trung Quoác, hôn 9000 baøi thô. Thô oâng tröôùc sau theå hieän moät tình caûm daân toäc soâi suïc vaø thaâm traàm, phaûn aùnh ñöôïc taâm traïng phoå bieán cuûa nhaân daân trong thôøi ñaïi sôn haø tan naùt, daân toäc ñöùng tröôùc caûnh nguy vong, neân ñöôïc ñoâïc giaû ñöông thôøi vaø haäu theá kính phuïc.

I.Cuoäc ñôøi.

Luïc Du töï Vuï Quan, ñeán tuoåi trung nieân laáy hieän laø Phoùng OÂng, ngöôøi Thieäu Höng, Chieát Giang. Khi oâng sinh ra 2 naêm thì Baéc Toáng rôi vaøo tay nöôùc Kim, noãi nhuïc ñoái vôùi vieäv nöôùc Toáng bò tieâu dieät, luùc naøo cuõng in saâu vaøo taâm khaûm nhöõng só ñaïi phu giaøu loøng töï toân daân toäc. OÂng soáng trong moät gia ñình giaøu loøng yeâu nöôùc, thuôû nhoû thöôøng troâng thaáy cha vaø caùc baïn ñoàng lieâu baøn chuyeän nöôùc maø “coù ngöôøi trôïn maét nghieán raêng, coù ngöôøi khoùc roáng ñau khoå…” ñieàu naøy coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán tö töôûng tình caûm cuûa oâng. Khi coøn nhoû, thoâng minh ham hoïc, 12 tuoåi ñaõ laøm thô, 16 tuoåi ñaõ ñi thi. Naêm 29 tuoåi thi ñoã tieán só nhöng ñöùng treân ngöôøi chaùu cuûa teå töôùng Taàn Coái (moät teân Haùn gian) neân maõi ñeán naêm 34 tuoåi môùi ñöôïc laøm quan. Do baûn tính thaúng thaén trung thöïc neân oâng bò boïn vua quan gheùt, caùch chöùc roài laïi phuïc chöùc maáy laàn. Coù moät thôøi gian oâng ñöôïc Vöông Vieâm, moät vieân quan ôû Töù Xuyeân môøi vaøo quaân nguõ ñeå laøm vieäc, ñoái dieän vôùi tieàn tuyeán choáng Kim, oâng cuõng cöôõi ngöïa, baén cung, dong ruoãi choán bieân cöông, vieát khoâng ít nhöõng baøi thô haøo huøng soâi suïc, mong moûi khoâi phuïc ñaát nöôùc. Nhöng nguyeän voïng ñoù khoâng thöïc hieän ñöôïc vì trieàu ñình Nam Toáng nhu nhöôïc chæ moät möïc thoûa hieäp caàu hoøa.

Sau ñoù oâng bò chuyeån veà moät chöùc quan nhaøn taûn, baát ñaéc chí, oâng möôïn röôïu ñeå tieâu saàu, vì theá moïi ngöôøi cheâ cöôøi oâng la “ñoài phoùng”, vì theá oâng môùi laáy buùt hieäu laø Phoùng OÂng. Duø beà ngoøai soáng moät cuoäc soáng buoâng thaû, laáy vieäc uoáng röôïu laøm vui nhöng trong noäi taâm luùc naøo cuõng naëng tróu noãi lo buoàn, phaãn uaát vaø bi thöông:

Ba möôi ra lính nay ñaàu baïc

Saùo ñöa loøng traùng só ai hay,

Quaân lính xöông phôi ñaàu baõi caùt

Nghe tröôùc Trung Nguyeân loïan laïc hoøai

Giaëc Hoà chieám ñoùng haù beàn dai,

Loøng daân göôïng soáng chôø khoâi phuïc,

Bao choán ñeâm nay leä chaûy daøi.

                (Quan sôn nguyeät)

Do oâng ñaõ töøng ñích thaân ñeán vuøng tieàn tuyeán, töøng soáng trong khoâng khí caêng thaúng cuûa chieán tröôøng, giôø muoán ñaùnh giaëc maø khoâng ñaùnh ñöôïc neân tình caûm cuûa oâng luùc naøo cuõng day döùt. Naêm 54 tuoåi, oâng rôøi Töù Xuyeân ñeán phía ñoâng vaø suoát 30 naêm cho ñeán luùc maát, oâng soáng trong caûnh thanh baàn daân daõ, gaàn guõi vôùi noâng daân, nhieät tình muoán môû cuoäc baéc phaït ñeå choáng quaân Kim trong loøng oâng khoâng heà suy giaûm. Maõi ñeán ngaøy taï theá, mô öôùc cuûa oâng vaãn khoâng ñöôïc thöïc hieän. Tröôùc khi laâm chung, oâng ñeå laïi baøi thô Thò nhi:

Ñeán cheát môùi hay vaïn söï khoâng,

Chæ buoàn chöa thaáy Cöûu Chaâu chung.

Quaân vua neáu chieám Trung Nguyeân ñöôïc

Trong nhaø nhôù cuùng baùo cuøng oâng.

Hai möôi naêm sau, quaân Moâng Coå tieán vaøo tieâu dieät trieàu Kim ôû phía Baéc, roài 40 naêm sau thoân tính hoøan toøan phía Nam, Trung Quoác rôi vaøo tay ngoïai bang.

II.Saùng taùc.

Chöa coù nhaø thô naøo saùng taùc nhieàu nhö Luïc Du, oâng töøng noùi: “luïc thaäp nieân lai vaïn thuû thi” (60 tuoåi ñöôïc 1 vaïn baøi thô). Oâng caàn cuø laøm thô suoát ñôøi, nhöõng naêm veà giaø vaãn coøn “ba böõa khoâng thô caûm thaáy buoàn”.

2/3 taùc phaåm cuûa oâng phaûn aùnh boä maët tinh thaàn vaø nguyeän voïng tha thieát cuûa nhaân daân Toáng trong thôøi ñaïi ñaát nöôùc ñau thöông. Oâng ñaõ kyù thaùc vaøo thô söï ñoàng tình saâu saéc vôùi nhaân daân vaø loøng caêm thuø toät ñoä ñoái vôùi quaân xaâm löôïc. Coù theå xem oâng laø taám göông cuûa loøng yeâu nöôùc maø ngöôøi ñôøi sau raát kính phuïc.

Moät maët, oâng tha thieát muoán thöïc hieän lyù töôûng haøo huøng cuûa mình laø daán thaân baùo quoác, nhöng maët khaùc, oâng laïi khoâng theå thöïc hieän ñöôïc lyù töôûng ñoù, neân taâm traïng chung laø bi phaãn khoâng loái thoùat. Hieän töôïng ñoù laøm cho thô oâng soâi noåi, phoùng khoùang bao nhieâu thì cuõng thaâm traàm vaø bi thöông baáy nhieâu:

Coâ thoân cheát cöùng cuõng khoâng buoàn,

Coøn muoán vì nöôùc thuû bieân cöông,

Ñeâm khuya naèm nghe tieáng möa gioù,

Kî maõ soâng baêng moäng vaán vöông.

Theá nhöng trieàu ñình nhaø Toáng chæ thuû hoøa laøm oâng voâ cuøng thaát voïng, oâng khoâng khoûi ngöûa maët leân trôøi maø than raèng: “muoán cheát ñeå baùo quoác, cuõng chaúng coù chieán tröôøng”.

Lyù töôûng choáng giaëc xuyeân suoát cuoäc ñôøi oâng, vaø ñoù cuõng laø tieâu chí maø oâng duøng ñeå quan saùt vaø ñaùnh giaù taát caû moïi giaù trò. Oâng pheâ phaùn boïn thoáng trò baát löïc, ñoài baïi thoûa hieäp ñaàu haøng:

-Thöông thay soáng buoåi caàu hoøa,

Haøng naêm vaøng luïa xe ra coáng Hoà

-Caùc quan giöõ chöôùc hoøa thaân

Uoång  ñôøi traùng só tuoåi xuaân hao moøn.

Ñeán luùc 82 tuoåi, thô oâng coøn noùi leân loøng haêng haùi:

Nghe tieáng troáng daï luoáng böøng böøng,

Coøn vì nöôùc ñaùnh tan Yeân, Trieäu.

Chính loøng yeâu nöôùc noàng naøn ñoù ñaõ khieán Luïc Du haùt leân ñöôïc nhöõng lôøi ca khí maïnh lôøi huøng nhaát cuûa thôøi ñaïi. Thô oâng caûm ñoäng chính laø ôû loøng nhieät tình ñoù. Nhöõng baøi thô yeâu nöôùc ñaõ theå hieän ñaày ñuû phong caùch tröõ tình ñoäc ñaùo, bi traùng vaø huøng hoàn cuûa oâng.

Neáu baûo loïai thô coù noäi dung laáy yù thöùc daân toäc la chuû yeáu vaø tình caûm haøo phoùng bi traùng laøm neàn taûng, ñaõ caáu thaønh giai ñieäu chính trong thô Luïc Du, thì 1/3 taùc phaåm coøn laïi cuûa oâng laø nhöõng baøi thô coù buùt phaùp teá nhò, ñaïm baïc, vaø tình caûm nhaøn taûn dòu daøng, vieát veà cuoäc soáng haøng ngaøy vaø caûnh saéc thieân nhieân, ñaõ taïo thaønh moät giai ñieäu khaùc. Keát hôïp caû hai môùi thaáy nhaân caùch hoøan chænh cuûa Luïc Du.

-Möa xuaân nghe vaúng ñeâm laàu nhoû

hoa haïnh rao doàn sôùm ngoõ xa

-Chôï caàu tróu gaùnh rau nhuùt non

Tieäm queâ ñaày maâm ñaäu no troøn

Chính vì oâng vöøa laø moät chinh nhaân vöøa laø moät thi nhaân, neân nhieät tình vöôn tôùi lyù töôûng, söï nghieäp, cuõng nhö söï tha thieát yeâu cuoäc soáng ñaõ hôïp thaønh taâm hoàn phong phuù cuûa oâng. Nhöng hai caûm xuùc ñoù luoân luoân coù söï maâu thuaãn, neân thô mieâu taû caûnh saéc töï nhieân cuõng nhö sinh hoïat haøng ngaøy luoân phuû leân moät saéc maøu bi thöông buoàn baõ, khoâng bao giôø coù söï thö thaùi.

OÂng hoïc taäp loøng yeâu nöôùc cuûa Khuaát Nguyeân, Ñoã Phuû, thaùi ñoä cao khieát chaát phaùc cuûa Ñaøo Uyeân Minh khi boû quan veà naèm nhaø, khí phaùch huøng vó hieân ngang trong thô bieân taùi cuûa Saàm Tham, tính phoùng tuùng gheùt thoùi tuïc cuûa Lyù Baïch… Ngheä thuaät thô oâng giaûn dò, saùng suûa, troâi chaûy “trong saùng töø ñaàu ñeán cuoái, roõ raøng nhö lôøi noùi”, oâng chöa ñaït ñeán ñoâï tinh teá, saâu saéc, haøm suùc nhö Ñoã Phuû. Khuyeát ñieåm cuûa oâng laø saùng taùc quaù nhieàu, quaù mau neân khoâng traùnh khoûi coù baøi thoâ thieån, laëp laïi yù, vuïng veà.

Duø vaäy, taám loøng yeâu nöôùc vaø maûng thô veà ñeà taøi naøy cuûa oâng maõi maõi laø nieàm töï haøo cuûa daân toäc Trung Hoa.

B.6.VAÊN HOÏC ÑÔØI NGUYEÂN.

B.6.1.TÌNH HÌNH XAÕ HOÄI.

Naêm 1206, Thaønh Caùt Tö Haõn thoáng nhaát caùc boä laïc Moâng Coå taïi caùc vuøng sa maïc phía Baéc Trung Quoác. Naêm 1234, tieâu dieät vöông trieàu nhaø Kim. Naêm 1276, tieâu dieät trieàu ñaïi Nam Toáng, thoáng trò caû nöôùc Trung Quoác trong thôøi gian khoûang 130 naêm.

Döôùi aùch thoáng trò ngoïai bang, xaõ hoäi Trung Quoác rôi vaøo tình traïng khoán khoå veà maët chính trò cuõng nhö kinh teá. Ngöôøi Nguyeân chia ra 4 loïai ngöôøi ñeå deã cai trò: ngöôøi Moâng Coå, cao quyù nhaát, giöõ troïng traùch veà chính trò, quaân söï, ngöôøi saéc muïc (Taây vöïc, Taây Haï), haøng thöù hai, ngöôøi Hanù haøng thöù ba, thaáp heøn nhaát laø ngöôøøi Nam (ngöôøi Haùn ôû phöông Nam döôùi trieàu Nam Toáng cuõ). Maâu thuaãn daân toäc ngaøy caøng gay gaét.

Tuy nhieân khoâng phaûi khoâng coù nhöõng maët phaùt trieån. Ngöôøi Moâng Coå khoâng chuù troïng noâng nghieäp do ñaëc ñieåm hoï laø daân du muïc, vì theá hoï chæ phaùt trieån giao thoâng vaø thöông nghieäp, quan nieäm “troïng noâng öùc thöông”, “suøng nghóa truaát lôïi” hoøan toøan khoâng toàn taïi döôùi trieàu nhaø Nguyeân. Ñaïi Ñoâ laø thuû ñoâ baáy giôø khoâng nhöõng laø moät trung taâm chính trò maø coøn laø moät trung taâm kinh teá noåi tieáng, ñöôïc Marco Polo mieâu taû khen ngôïi trong cuoán “du kyù” cuûa mình.

Veà maët tö töôûng, thôøi kyø naøy Nho giaùo khoâng coøn ñoäc toân vaø mang maøu saéc thuaàn nhaát nhö tröôùc, caû Phaät, Laõo cuõng thònh haønh.

B.6.2.TÌNH HÌNH VAÊN HOÏC.

Trong vaên hoïc ñôøi Nguyeân, theå taøi vaên hoïc noåi baät nhaát laø taïp kòch, ngöôøi sau coøn goïi laø Nguyeân khuùc.

1.Nhöõng nguyeân nhaân laøm cho hí kòch thôøi kyø naøy phaùt trieån laø:

-Söï phoàn vinh töø ñôøi soáng kinh teá cuûa thaønh thò, cuõng nhö söï taêng tröôûng trong yeâu caàu veà vui chôi giaûi trí cuûa thò daân chính laø nhaân toá cô baûn. Trong cuoäc soáng oàn aøo vaát vaû, xem hí khuùc laø söï höôûng thuï veà maët tinh thaàn thích hôïp vôùi thò daân.

-Giôùi quí toäc Moâng Coå yeâu thích taïp kòch vì phaàn lôùn trong soá hoï khoâng ñuû trình ñoä Haùn ngöõ ñeå thöôûng thöùc thô, töø, laø loïai hình vaên hoïc chöõ vieát cao nhaõ, coøn ñoái vôùi hí khuùc, vieäc thöôûng thöùc coøn tuøy thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá ca, vuõ, dieãn xöôùng neân coù deã daøng hôn.

-Hình thaønh ñoäi nguõ taùc gia chuyeân nghieäp, do söï baát bình ñaúng trong ñoái xöû vôùi ngöôøi Haùn (boû khoa cöû, khoâng duøng ngöôøi Haùn laøm quan…) neân nhieàu nho só tìm con ñöôøng saùng taùc ñeå göûi gaém taâm söï. Hoï gaàn guõi vôùi nhaân daân, cuøng thoâng caûm vôùi noãi khoå cuûa daân, baát maõn vôùi hieän thöïc… hoï keát hôïp vôùi kyõ nöõ bieåu dieãn nhöõng vôû kòch cuûa mình.

Vì nhöõng lyù do ñoù maø hí kòch phaùt trieån raát maïnh, löôïng kòch taùc gia coù theå bieát ñöôïc danh tính leân ñeán 100 ngöôøi, teân kòch baûn hôn 700 vôû, coøn löu laïi 170 vôû.

2.Taïp kòch laø gì?

Taïp kòch, hí kòch, hí khuùc laø teân goïi ñeå chæ chung khuùc ñieäu cuûa phía Baéc ñeå dieãn xöôùng. Coøn phía Nam coù moät loïai hí kòch duøng khuùc ñieäu mieàn Nam goïi laø Nam hí, möùc ñoä phoàn vinh khoâng baèng taïp kòch. Hí khuùc laø ca kòch coù söï tham gia cuûa vuõ ñaïo. Hí khuùc Trung Quoác coù nguoàn goác xa xöa, töø nhöõng ñieäu ca vuõ nguyeân thuûy, ñeán nhöõng cuoäc bieåu dieãn coù tính vui chôi giaûi trí trong cung ñình vaø daân gian. Nguoàn goác taïp kòch ñôøi Nguyeân ñöôïc hình thaønh töø ngheä thuaät dieãn xöôùng ôû caùc ñôøi Toáng vaø Kim (goïi laø chö cung ñieäu), vaø töø nhöõng vôû kòch ngaén cuøng thôøi (vieän baûn).

Hình thöùc cuûa moät vôû taïp kòch nhö sau:

-Keát caáu: coù 4 maøn (moät ñôn vò trong caâu chuyeän, ñoàng thôøi laø m6oït ñôn vò cuûa aâm nhaïc), moät tieát töû (maøn dieãn ngaén ôû ñaàu tuoàng hay khi chuyeån ñoïan).

-Lôøi ca vaø ñaëc ñieåm dieãn xöôùng: moãi maøn duøng moät toå hôïp nhaïc khuùc trong moät cung ñieäu, coù theå moãi maøn laø moäït cung ñieäu khaùc nhau, coù 9 loïai cung ñieäu: Töùc Tieân löõ cung, Nam löõ cung, Chính cung, Trung löõ cung, Huøynh chung cung, Song ñieäu, Vieät ñieäu, Thöông ñieäu, Ñaïi thaïch ñieäu.

-Taân baïch: nhöõng lôøi noùi trong vôû kòch. Coù hai loïai: noùi thöôøng (khaåu ngöõ) vaø noùi coù vaàn (thô ca, töø, vaên vaàn…). Ca vaø noùi ñeàu laø hai boä phaän quan troïng nhö nhau.

-Khoa phaïm, hay khoa: nhöõng ñoäng taùc vaø thaùi ñoä maø ngöôøi dieãn vieân theå hieän trong vôû kòch.

-Vai dieãn:coù 5 loïai lôùn: ñaùn (ñaøo), maït (keùp) tònh (nònh), ngoaïi (laõo), taïp (linh tinh). Ngoøai ra coøn moät soá loaïi vai phuï.

3.Noäi dung taïp kòch:

Phaûn aùnh nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi thoâng thöôøng, noùi veà cuoäïc soáng cuûa nhieàu loïai ngöôøi, töø boïn vua chuùa quan laïi thoáng trò ñeán ngöôøi daân bình thöôøng bò aùp böùc boùc loät, nhöõng anh huøng haûo haùn, caùc thò daân, kyõ nöõ…

Hai loïai ñeà taøi chính trong taïp kòch laø tình yeâu hoân nhaân vaø kòch xaõ hoäi.  Kòch xaõ hoäi ña phaàn laø ñaû kích pheâ phaùn neàn chính trò taøn baïo, vaïch maët boïn quan laïi tham oâ, löu manh coân ñoà … ñaày daãy trong xaõ hoäi baáy giôø, ca ngôïi tinh thaàn ñaáu tranh maïnh meõ cuûa nhaân daân, ca ngôïi nhöõng phaåm chaát toát ñeïp cuûa ngöôøi cuøng khoå.

4.Caùc kòch taùc gia tieâu bieåu:

*Quan Haùn Khanh: ngöôøi quan troïng nhaát ñaët neàn taûng cho taïp kòch ñôøi Nguyeân.

Nhöõng tö lieäu xoay chung quanh cuoäc ñôøi oâng nhö queâ quaùn, naêm sinh, naêm maát… cho ñeán nay khoâng coù taøi lieäu naøo ghi chính xaùc. Chæ bieát oâng soáng ôû Ñaïi Ñoâ, vieát kòch sôùm nhaát thôøi baáy giôø. Tính tình phong löu haøo phoùng, hoïc roäng, vieát vaên hay, coù tính haøi höôùc dí doûm. Tính tình phoùng khoùang cuûa mình ñöôïc oâng moâ taû: “choã chôi cuûa toâi laø nôi traêng troøn ñaát Löông, röôïu toâi uoáng laø Ñoâng Kinh töûu, hoa toâi thöôûng ngoïan laø hoa Laïc Döông, caây toâi treøo chôi laø Chöông Ñaøi lieãu. Toâi bieát ñaùnh côø, ñaù caàu, ca muùa, thoåi saùo, ñaùnh ñaøn”. Ñaây laø baûn tuyeân ngoân choáng laïi giaù trò ñaïo ñöùc phong kieán, neáp soáng maø só ñaïi phu seõ goïi laø “truïy laïc haï caáp”. nhöng Quan Haùn Khanh muoán tìm moät cuoäc soáng nhö vaäy ñeå thoùat khoûi caùi roï coâng danh lôïi loäc, tìm moät khung trôøi töï do vui veû cho mình.

Maëc duø vaäy, oâng luoân toû ra quan taâm moät caùch maõnh lieät ñeán xaõ hoäi. Oâng ca tuïng vaø ñoàng tình vôùi nhöõng ngöôøi coâ theá trong xaõ hoäi bò aùp böùc, ñaây khoâng phaûi do lyù trí maùch daãn maø laø caûm tình chaân thaät do chính oâng caûm thuï ñöôïc trong ñôøi soáng. Vôû kòch naøo cuõng noåi baät moät tinh thaàn choáng aùp böùc, ñeø neùn, leã giaùo phong kieán, ñaëc bieät oâng raát quan taâm xaây döïng nhöõng nhaân vaät phuï nöõ bò daãm ñaïp, daøy xeùo.

Theo saùch ghi cheùp, taïp kòch cuûa oâng coù ñeán 66 vôû, coøn löu laïi 18 vôû, coù moät soá chöa chaéc laø cuûa oâng saùng taùc. Noåi tieáng nhaát laø vôû Ñaäu Nga oan.

Nhaân vaät chính trong truyeän laø naøng Ñaäu Nga, moät soá phaän bi kòch. Ñaäu Nga yeáu ñuoái, löông thieän, moà coâi meï, cha thieáu nôï naëng laõi khoâng coù tieàn traû, baùn naøng cho nhaø hoï Thaùi töø khi coøn nhoû ñeå laøm con daâu. Tuoåi coøn treû maø ñaõ trôû thaønh goùa phuï, naøng vaãn khoâng oùan traùch cam taâm phuïng döôõng meï choàng. Song hai cha con teân Tröông Lö laø keû löu manh muoán chieám ñoïat caû hai meï con vaø gia taøi neân ñe doïa ñuû ñieàu, Ñaäu Nga kieân quyeát khoâng chaáp nhaän. Teân Tröông Lö ñònh boû thuoác ñoäc gieát cheát baø meï choàng ñeå gaây khoù deã cho naøng, khoâng ngôø boá haén uoáng nhaàm neân bò cheát. Tröông Lö quay laïi vu toäi cho Ñaäu Nga, coâ tin raèng ra cöûa quan seõ ñöôïc minh oan naøo ngôø nha moân chæ laø nôi böùc haïi ngöôøi löông thieän. Ñaäu Nga khoâng coù quyeàn traàn tình, laïi bò tra taán thöøa soáng thieáu cheát. Thaáy naøng kieân quyeát khoâng chòu nhaän, chuùng quay sang tra khaûo baø meï choàng. Khoâng chòu noåi caûnh aáy, Ñaäu Nga ñaønh phaûi nhaän, ñeán luùc haønh hình, naøng ñöa ra ba lôøi theà, trôøi ñaát ñaõ chöùng kieán noãi oan khuaát cuûa naøng neân ñaõ cho linh nghieäm. Sau cuøng, do ba naøng thi ñoã ra laøm quan, neân naøng ñöôïc minh oan.

Vaán ñeà coát loõi cuûa vôû kòch laø vaïch traàn nhöõng baát coâng trong xaõ hoäi moät caùch saéc beùn, maët khaùc thoâng qua nhöõng baát haïnh naøy, ca ngôïi ñöùc haïnh vaø söï löông thieän cuûa ngöôøi phuï nöõ. Phaàn cuoái cuûa vôû kòch, khi naøng Ñaäu Nga ñöôïc minh oan, maâu thuaãn ñöôïc giaûi quyeát, maøu saéc bi kòch vaø toá caùo cuûa vôû bò phai nhaït ít nhieàu. Tuy vaäy, keát thuùc naøy laøm thoõa maõn taâm lyù thöôûng ngoïan cuûa khaùn giaû, muoán xem xong moät vôû kòch, vaãn giöõ ñöôïc söï caân baèng veà maët taâm lyù, vaø phuø hôïp vôùi quan ñieåm daân gian truyeàn thoáng “ôû hieàn gaëp laønh”, chính vì vaäy maø vôû dieãn raát thu huùt luùc baáy giôø.

Ngoân ngöõ trong vôû kòch töï nhieân, sinh ñoäng, khoâng chuùt goø eùp. Lôøi ca ñeïp maø yù saâu saéc.

Ngoøai Ñaäu Nga oan, oâng coøn nhieàu vôû taïp kòch noåi tieáng khaùc nöõa nhö Hoà ñieäp moäng, Loã trai lang, Voïng giang ñình, Cöùu phong traàn… ñeàu coù giaù trò vaø yeâu thích thôøi ñoù.

*Vöông Thöïc Phuû.

Laø ngöôøi Ñaïi Ñoâ, tö lieäu veà cuoâïc ñôøi oâng raát hieám, soáng ñoàng thôøi vôùi Quan Haùn Khanh hoaëc sau ñoù moät chuùt, laø moät vaên nhaân phong löu, vieát vaên hay ñeïp. theo saùch vôû thì taùc phaåm cuûa oâng coù khoûang 123 vôû, noåi tieáng nhaát laø Taây Söông KyÙ.

Neáu xeùt töø moät taùc phaåm rieâng leû, Taây Söông Kyù coù moät aûnh höôûng raát lôùn trong taïp kòch ñôøi Nguyeân. Vôùi quy moâ to lôùn goàm 5 quyeån, mieâu taû caâu chuyeän cuûa moät ñoâi trai gaùi cuøng phaán ñaáu vöôn tôùi tình yeâu vaø hoân nhaân töï do. Veà maët ñeà taøi raát ñöôïc yeâu thích, maø khaéc hoïa nhaân vaät cuõng taøi tình, tinh teá, ngoân ngöõ töôi vui, laõng maïn, caûm ñoäng.

Tình tieát cuûa vôû Taây Söông Kyù tröïc tieáp laáy töø Oanh Oanh truyeän cuûa Nguyeân Chaån ñôøi Ñöôøng vaø Taây Söông Kyù chö cung ñieäu cuûa Ñoång Giaûi Nguyeân ñôøi Kim, ñaëc bieät laø töø cuoán sau, vì ôû cuoán ñaàu Tröông Quaân Thuïy boû rôi Oanh Oanh laø moät keát thuùc khoâng troïn veïn.

Vôû kòch keå veà moái tình cuûa chaøng Tröông Quaân Thuïy vaø naøng Thoâi Oanh Oanh. Naøng laø con gaùi quan töôùng quoác, tieåu thö khueâ caùc kín coång cao töôøng, khoâng may cha cheát, naøng vaø meï ñöa linh cöûu veà queâ. Nöûa ñöôøng döøng laïi quaøn ôû chuøa Phoå Cöùu ñeå laøm chay. Ôû ñaây Oanh Oanh gaëp chaøng hoïc troø ngheøo Tröông Quaân Thuïy. Hoï yeâu nhau nhöng bò ngaên trôû bôûi böùc töôøng moân ñaêng hoä ñoái. Chuyeän khoâng may xaûy ra: chuøa bò boïn cöôùp vaây haõm, baø lôùn lieàn caàu xin ai giaûi cöùu thì seõ gaû con cho. Tröông nhaän lôøi vaø nhôø baïn laøm quan ñeán giaûi vaây, nhöng baø nuoát lôøi khieán caû hai ñau khoå. Tröông töông tö oám lieät giöôøng, nhôø coù coâ ngöôøi haàu laø Hoàng nöông nhieât tình giuùp ñôõ, hoï vöôït ra ngoøai leã giaùo phong kieán ñeán vôùi nhau. Söï vieäc vôõ lôõ, baø lôùn ñuøng ñuøng noåi giaän, cuoái cuøng nhôø coù Hoàng nöông kheùo leùo khuyeân can, baø ñoàng yù cho hai ngöôøi laáy nhau vôùi ñieàu kieän Tröông phaûi leân kinh öùng thí. Cuoái cuøng hoï ñöôïc ñoøan vieân sau khi Tröông chieám ñöôïc baûng vaøng.

Tröø ñoïan keát cuïc bò haïn cheá vì tuaân theo yeâu caàu chung cuûa kòch- keát thuùc phaûi coù haäu- coøn toøan vôû kòch mang maøu saéc choáng phong kieán raát roõ neùt. Muõi nhoïn ñaáu tranh cuûa vôû kòch laø hoân nhaân, leã giaùo phong kieán. Ñeå khaúng ñònh tinh thaàn ñaáu tranh, taùc giaû ñaõ cho naøng Thoâi Oanh Oanh noåi loïan, naøng ñaõ chuû ñoâïng theo söï thoâi thuùc cuûa con tim, töï ñeán vôùi ngöôøi yeâu ñeå chung chaên seû goái. Chi tieát naøy ñaõ lieät Taây Söông Kyù vaøo loïai saùch “daâm thö” vaø bò caám löu haønh trong moäït thôøi gian. Nhöng treân thöïc teá, noù vaãn ñöôïc truyeàn tuïng vaø yeâu thích vì laø moät taùc phaåm vöøa hieän thöïc laïi vöøa laõng maïn, tình tieát nhieàu maâu thuaãn laïi coù xung ñoät, giaûi quyeát hôïp tình hôïp lyù (nhöõng maâu thuaãn do meï naøng Oanh Oanh gaây ra…), xaây döïng nhaân vaät raát ñieån hình cho taàng lôùp thò daân ñôøi Nguyeân (Tröông Quaân Thuïy vôùi tính tình thöïc thaø trung haäu, vöøa phoùng khoùang töï do… raát gioáng maãu nhaân vaät huït haång kieåu Quan Haùn Khanh, Vöông Thöïc Phuû, caù tính nhaân vaät naøy khoâng quy ñònh bôûi yeâu caàu gia theá cuûa vôû kòch maø töø sôû thích cuûa xaõ hoäi thò daân ), coøn Oanh Oanh laø moät coâ gaùi vôùi nhieàu maâu thuaãn giöõa leã giaùo vaø tình yeâu, taâm lyù xaây döïng raát taøi tình laøm cho vôû kòch raát coù sinh khí vaø nhieàu maøu saéc. Hoàng Nöông cuõng laø nhaân vaät hay: khoân ngoan, lanh lôïi, soâi noåi, töï tin, laø tyø nöõ nhöng laïi ñöùng ôû moät vò theá cao hôn haún moïi ngöôøi.

Ngoân ngöõ raát ñeïp ñeõ, hoa myõ, khaùc haún söï giaûn dò, troâi chaûy cuûa kòch Quan Haùn Khanh, lôøi kòch hoøa tan nhöõng yù töôûng cuûa Ñöôøng thi, Toáng töø.

Vôû kòch coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán vaên hoïc vaø quan nieäm cuoäc soáng ñôøi sau, thoâng qua nhöõng tình tieát trong Hoàng Laâu Moäng sau naøy, coù theå thaáy Taây Söông Kyù ñaõ trôû thaønh moät boä saùch kinh ñieån veà tình yeâu trong thôøi coå cuûa Trung Quoác.

*Baïch Phaùc: xuaát thaân trong moät gia ñình coù truyeàn thoáng vaên hoïc, theo saùch vôû ghi cheùp laïi oâng saùng taùc 16 vôû, coøn laïi ñeán nay 2 vôû: Töôøng ñaàu maõ thöôïng vaø Ngoâ ñoàng vuõ, haàu heát laø nhöõng vôû kòch laáy ñeà taøi tình yeâu.

Töôøng ñaàu maõ thöôïng laø vôû haøi kòch veà tình yeâu laáy töø moät vôû taân nhaïc phuû cuûa Baïch Cö Dò, ca ngôïi tình yeâu” tieáng seùt aùi tình” giöõa Lyù Thieân Kim vaø Buøi Thieáu Tuaán, coâ gaùi troán theo ngöôøi yeâu vaø bí maät soáng vôùi nhau, sinh ñöôïc 2 con, veà sau cuõng coù nhöõng traéc trôû töø gia ñình nhöng keát thuùc laø ñoøan vieân. Taùc giaû taùn thöôûng, ca ngôïi töï do tình yeâu hoân nhaân.

*Maõ Chí Vieãn: nhoû hôn nhöõng ngöôøi ñaõ keå treân, saùng taùc raát nhieàu, ñöôïc phong laø “traïng nguyeân cuûa hí khuùc”, hieän nay coøn 6 vôû nhö Haùn cung thu, Tieán phuùc bi, Nhaïc döông laâu… oâng chuyeân veà kòch lòch söû. Saùng taùc cuûa oâng taäp trung nhöõng maâu thuaãn noäi taâm cuõng nhö noãi ñau khoå veà maët tö töôûng cuûa giôùi trí thöùc baáy giôø. Coøn thì ñaëc ñieåm ngheä thuaät khoâng xuaát saéc laém.

Ngoøai ra coøn moät soá kòch taùc gia khaùc cuõng coù nhöõng vôû noåi tieáng nhö Kyû Quaân Töôøng vôùi Trieäu thò coâ nhi (ñöùa beù moà coâi cuûa gia ñình hoï Trieäu), Khang Tieán Chi vôùi vôû Lyù Quøy phuï kinh (Lyù Quyø mang roi ñeán chòu toäi), Trònh Quang Toå vôùi vôû Saûnh nöõ ly hoân, Taàn Giaûn Phu vôùi Ñoâng Ñuôøng laõo…

Nhìn chung, ca kòch ñôøi Nguyeân coù noäi dung tö töôûng phong phuù, coù tính giaùo duïc keát hôïp thaåm myõ cao, loái dieãn ñaït chaân thaät, töï nhieân, ca töø ñeïp, yù vò… Ngaøy nay chuùng ta ñoïc laïi vaãn thaáy höùng thuù.

Ngoøai taïp kòch, ñôøi Nguyeân vaãn toàn taïi thô ca, nhöng khoâng ñaëc saéc laém, vaø tieåu thuyeát tröôøng thieân baét ñaàu phaùt trieån taïo cô sôû cho söï phaùt trieån ôû thôøi nhaø Minh.

B.7.VAÊN HOÏC THÔØI MINH-THANH.

Ñaây laø 2 thôøi kyø noái tieáp nhau trong lòch söû, coù nhöõng ñaëc ñieåm xaõ hoäi khaùc nhau, nhöng chuùng toâi goäp laïi laøm moät vì vaên hoïc coù nhöõng neùt chung, seõ phaân tích nhöõng ñieåm khaùc nhau ôû phaàn tình hình xaõ hoäi.

B.7.1.TÌNH HÌNH XAÕ HOÄI.( 1 tieát)

-Nhaø Minh:

Keùo daøi 280 naêm töø khi Chu Nguyeân Chöông khôûi nghóa laät ñoå ñeá cheá ngoïai toäc Nguyeân naêm 1368 ñeán khi vò vua cuoái cuøng cuûa nhaø Minh laø Suøng Trinh töï töû taïi Baéc Kinh naêm 1644. Ñaây laø trieàu ñaïi Haùn toäc cuoái cuøng cuûa Trung Quoác.

. Ñaây laø thôøi kyø maø ôû chaâu Aâu ñang trong giai ñoïan phuïc höng, phaùt trieån moïi maët vaên hoùa, chính trò, kyõ thuaät…ñaùnh thaúng vaøo neàn thoáng trò phong kieán trung coå Chaâu Aâu. Theá nhöng tieán trình naøy laïi raát khoù khaên ôû phöông Ñoâng, maø hình nhö laïi coøn ñi theo höôùng ngöôïc laïi, chuyeân cheá hôn, ñoäc ñoùan hôn…laøm cho neàn kinh teá Trung Quoác trôû neân laïc haäu hôn vaø seõ aûnh höôûng ñeán tieán trình lòch söû sau naøy.

Minh Thaùi Toå Chu Nguyeân Chöông laø moät anh huøng aùo vaûi, xuaát thaân noâng daân, daáy binh khôûi nghóa. Chính vì hieåu ñöôïc taùc duïng “coù theå naâng thuyeàn coù theå laät thuyeàn” cuûa soùng gío noâng daân neân ban ñaàu oâng thi haønh moät chính saùch meàm moûng nhö phaùt trieån thuûy lôïi, khoâi phuïc coâng thöông nghieäp… kinh teá daàn daàn phaùt trieån vaø coù chieàu höôùng phoàn vinh. Theá nhöng baûn thaân vò vua naøy laø moät oâng vua taøn baïo, cuông nghò, huøng taøi ñaïi löôïc, oâng ñaõ thi haønh nhöõng chính saùch ñoäc taøi vaø chuyeân cheá raát khaéc nghieät ñeå cuûng coá ñòa vò vaø nhaø nöôùc phong kieán. Ví duï: veà tö töôûng, lyù hoïc Trình Chu ñöôïc toân laøm hoïc thuyeát nhaø nöôùc, veà chính trò, laàn löôït saùt haïi heát nhöõng vò coâng thaàn khai quoác, veà vaên hoïc, taïo ra nhöõng vuï aùn vaên hoïc phi lyù nhaèm chöùng toû quyeàn löïc tuyeät ñoái cuûa nhaø vua, veà ngoïai giao, thi haønh chính saùch baønh tröôùng laõnh thoå ñoái vôùi Moâng Co,å Indonesia, Vieät Nam vaø caùc nöôùc taây baéc Trung Quoác…

Khoûang 25 naêm cuoái ñôøi nhaø Minh, maâu thuaãn xaõ hoäi caøng gay gaét, baïo ñoäng noâng daân lieân tieáp noå ra, nhaát laø töø khi hoïan quan Nguïy Trung Hieàn leân laøm teå töôùng, xaõ hoäi voâ cuøng roái loaïn. Cuoái cuøng, khôûi nghóa noâng daân Lyù Töï Thaønh- Tröông Hieàn Trung laõnh ñaïo laät ñoå nhaø Minh, vua Suøng Trinh phaûi thaét coå töï töû. Nhöng khi Lyù Töï Thaønh chöa kòp cuûng coá chính quyeàn thì vieân ñaïi thaàn trieàu Minh laø Ngoâ Tam Queá ñaõ röôùc voi veà giaøy maõ toå, coõng raén caén gaø nhaø, môû cöûa röôùc quaân Maõn Chaâu vaøo cöûa aûi. Chuùng chieám Baéc Kinh roài ñaùnh roäng ra toøan boä Trung Quoác, laäp neân nhaø Thanh.

-Nhaø Thanh: (1644-1911) laø trieàu ñaïi ngoïai toäc thöù hai sau Moâng Coå thoáng trò Trung Hoa. Laø trieàu ñaïi phong kieán cuoái cuøng cuûa Trung Quoác. Trong 20 naêm ñaàu trieàu nhaø Thanh, maâu thuaãn daân toäc heát söùc gay gaét, nhöõng cuoäc ñaáu tranh choáng Thanh do caùc só ñaïi phu Haùn toäc phaùt ñoäng, cuõng nhö söï ñaøn aùp cuûa chính quyeàn, xayû ra heát söùc khoác lieät. Nhöng daàn daàn, nhöõng ngöôøi ñi chinh phuïc laïi bò moät neàn vaên hoùa cao hôn chinh phuïc laïi (lôøi Mars), nhöõng ngöôøi Maõn Chaâu bò Haùn hoùa, neân thi haønh moät soá chính saùch khoâi phuïc vaø phaùt trieån saûn xuaát. Caùc trieàu ñaïi töø Khang Hy cho ñeán Caøn Long- Gia Khaùnh laø thôøi kyø phoàn vinh nhaát cuûa ñeá cheá Trung Hoa. Thôøi Caøn Long ñöôïc coi laø thôøi hoøang kim. Ñoù cuõng laø thôøi kyø tham voïng baønh tröôùng cuûa vua chuùa Trung Hoa thöïc thi trieät ñeå, vuøng ñaát Taây Taïng, Taân Cöông chính laø laõnh thoå cöôùp ñoïat ñöôïc trong thôøi kyø naøy. Naêm 1788 sai töôùng Toân Só Nghò sang xaâm löôïc nöôùc ta ñeå môû ñöôøng baønh tröôùng xuoáng Ñoâng Nam AÙ nhöng ñaõ thaát baïi thaûm haïi.

Vieäc baønh tröôùng laøm cho maâu thuaãn daân toäc vaø giai caáp trôû neân saâu saáêc hôn. nhöõng trieàu ñaïi Maõn Thanh veà sau, vua chuùa nhu nhöôïc, aên chôi, höôûng laïc, nhaát laø töø khi nhöõng maàm moáng kinh teá tö baûn chuû nghóa coù töø Minh ñaõ phaùt trieån maïnh meõ coøn cheá ñoäï phong kieán thì ñaõ böôùc sang tuoåi xeá chieàu. Nhaø Thanh trò vì ñeán naêm 1911 môùi chính thöùc suïp ñoå nhöng thöïc ra töø naêm 1840 sau khi xaûy ra chieán tranh thuoác phieän, caùc nöôùc ñeá quoác nhaûy vaøo xaâu xeù Trung Quoác thì xaõ hoäi Trung Quoác ñaõ daàn thay ñoåi tính chaát, trôû thaønh moät nöôùc nöûa phong kieán, nöûa thuoäc ñòa.

Veà boái caûnh xaõ hoäi vaø vaên hoïc Trung Quoác, chuùng toâi chæ döøng laïi ñeán naêm 1840, maëc duø sau ñoù nhaø Thanh coøn tieáp tuïc ñeán naêm 1911 nhöng tính chaát xaõ hoäi vaø tính chaát neàn vaên hoïc ñaõ thay ñoåi. Seõ thuoäc phaàn vaên hoïc caän ñaïi.

B.7.2.TÌNH HÌNH VAÊN HOÏC.

Hoïat ñoäng vaên hoïc cuûa hai thôøi ñaïi Minh Thanh coù nhöõng ñaëc ñieåm gaàn gioáng nhau. Ñoù laø giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa quaù trình phaùt trieån vaên hoïc coå ñieån, cuõng laø giai ñoaïn daøi nhaát vaø coù noäi dung phong phuù nhaát, laø giai ñoaïn ñaùnh daáu söï chuyeån mình sang khuynh höôùng hieän ñaïi.

Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa giai ñoaïn naøy laø söï suy taøn cuûa vaên hoïc chính thoáng vaø söï troãi daäy maïnh meõ cuûa vaên hoïc daân chuû vaø tieán boä phaûn aùnh nhöõng yeâu caàu cuûa nhaân daân vaø taàng lôùp thò daân.

Vaên hoïc thôøi kyø naøy cuõng ñaày ñuû caùc theå loïai thô, töø, taûn vaên nhöng noäi dung khoâng saâu saéc baèng caùc thôøi kyø tröôùc maø hình thöùc cuõng chaúng coù gì ñoåi môùi, toøan baét chöôùc ngöôøi xöa “vaên nhö Taàn Haùn, thi taát Thònh Ñöôøng”, veà thô chæ coù Vieân Mai (1716-1797) ñôn ñoäc ñeà ra yeâu caàu ñoåi môùi, ñeà xöôùng tieâu chuaån cuûa thô laø hay hoaëc dôû chöù khoâng phaûi laø coå hay kim, phaùt huy caù nhaân, thoùat khoûi truyeàn thoáng… nhöng khuynh höôùng saùng taïo nhö kieåu Vieân Mai coøn quaù leû loi thôøi baáy giôø.

Beân caïnh söï suy taøn cuûa thô töø taûn vaên truyeàn thoáng laø söï noãi daäy maïnh meõ cuûa hyù khuùc vaø tieåu thuyeát – nhöõng theå loïai môùi meû ñaùp öùng ñoøi hoûi veà ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nhaân daân vaø taàng lôùp thò daân ñoâng ñaûo.

B.7.2.1.HÍ KHUÙC.( 1 tieát)

Phaùt trieån maïnh meõ vaøo cuoái ñôøi Minh, baét nguoàn töø Nam hí ñôøi Toáng, haùt theo ñieäu nhaïc phöông Nam, hình thöùc bieåu dieãn phöùc taïp hôn taïp kòch Nguyeân. Hí khuùc thöôøng vieát veà tình yeâu, ñeà cao “tình”hôn “lyù” vôùi tinh thaàn ñoøi hoûi giaûi phoùng nhaân tính. Caùc taùc gia quan troïng laø Thang Hieån Toå, Hoàng Thaêng, Khoång Thöôïng Nhieäm, trong ñoù, Thang Hieån Toå laø noåi baät nhaát.

*Thang Hieån Toå.(neáu soáng ôû Anh thì oâng ñoàng thôøi vôùi Shakespeares)

Thang Hieån Toå (1550-1616), töï Nghóa Nhöng, hieäu Nhöôïc Só, ngöôøi Laâm Xuyeân, Giang Taây, coù tieáng taêm vaên chöông. Laø ngöôøi coù tính tình trong saùng, ngay thaúng, nhieät tình. Oâng chöùng kieán nhieàu thaûm kòch cuûa daân chuùng nhö naïn luït ôû Giang Nam neân coù taám loøng khoan dung ñoái vôùi daân chuùng, töøng daâng sôù vaïch traàn nhöõng haønh ñoäng tham oâ cuûa quan laïi ñòa phöông, chính vì vaäy oâng bò bieám ñi Quaûng Ñoâng, laø moät oâng quan thanh lieâm chính tröïc, veà giaø oâng maát ñi nhieät tình ñoái vôùi con ñöôøng khoa hoïan, doác taâm saùng taùc hí kòch.

Oâng ñeå laïi 4 vôû kòch, ngöôøi ñôøi goïi laø “Laâm Xuyeân töø moäng”, trong ñoù Maãu ñôn ñình laø vôû noåi tieáng nhaát goàm 55 caûnh. Trong lòch söû kòch coå ñieån Trung Quoác, Maãu ñôn ñình vaø Taây Söông kyù laø 2 vôû tình yeâu noåi tieáng nhaát. Oâng ñöôïc so saùnh vôùi Shakespeares veà buùt phaùp laõng maïn, cöïc kyø phoùng khoùang.

 Caâu chuyeän laáy ñeà taøi töø tieåu thuyeát thoaïi baûn Ñoã Leä Nöông moä saéc hoøan hoàn kyù. Trong ñoïan giaùo ñaàu cuûa Maãu ñôn ñình:

Tri phuû Ñoã Baûo coù ngöôøi con gaùi,

Teân goïi Ñoã Leä Nöông.

Moät ngaøy xuaân aám naøng mô thaáy

Moät thö sinh oâm caønh lieãu xanh.

Naøng töông tö maø cheát,

Ñeå laïi chaân dung naøng töï veõ mình,

Naøng naèm coâ lieâu nôi Maãu ñôn ñình.

Ba naêm sau ñoù chaøng Lieãu Sinh

Nhìn thaáy Leä Nöông trong moäng

Vaø gaëp gôõ linh hoàn naøng

Töø naám moà naøng boãng choác hoài sinh.

Ñeå cuøng nhau aân aùi.

…..

Rôøi khoûi naám moà coâ quaïnh

Tìm kieám moät ngöôøi yeâu

Giaønh söï soáng töø trong caùi cheát

Tình saâu nhö bieån xanh saâu.

Naøng Ñoã Leä Nöông laø con gaùi quan thaùi thuù moät hoâm naèm moäng thaáy ñi chôi vöôøn hoa gaëp chaøng thö sinh Lieãu Moäng Mai, hai ngöôøi traûi qua nieàm vui trai gaùi chaên goái. Tænh daäy, vì noãi nhôù nhung khoù queân ñoù, naøng sinh beänh maø cheát, cha naøng choân naøng trong vöôøn hoa ñoù. Moät thôøi gian sau, Lieãu Moäng Mai ñi thi ngang qua, nhaët ñöôïc böùc tranh töï veõ cuûa naøng, nhìn tranh nhôù ngöôøi, chaøng khui quan taøi leân vaø Ñoã Leä Nöông soáng laïi, hai ngöôøi keát laøm phu phuï. Sau ñoù chaøng thi ñoã traïng nguyeân, nhöng cha naøng cöï tuyeät cuoäc hoân nhaân ñoù. Cuoái cuøng phaûi coù söï can thieäp cuûa hoøang ñeá, caû hai môùi ñöôïc ñaïi ñoøan vieân.

Vôû kòch ñaõ gaây chaán ñoäng thôøi baáy giôø vì tình yeâu laï luøng, kyø thuù vaø baát dieät trong kòch. Coâ gaùi Du Nhò Nöông ñoïc xong vôû kòch, buoàn baõ cho mình sinh beänh maø cheát, ngheä só Thöông Tieåu Linh khi dieãn vai naøy lieân töôûng ñeán caûnh ngoä baûn thaân cuõng xuùc ñoäng cheát ngay treân saân khaáu… phaàn naøo ñoù cho thaáy vôû kòch rung ñoäng loøng ngöôøi moät caùch döõ doäi, coù nhöõng caùch taân quan troïng, mang hôi thôû thôøi ñaïi.

Neáu so saùnh vôùi Taây Söông kyÙ seõ thaáy ñieåm khaùc nhau cuûa 2 vôû kòch cuøng noùi veà tình yeâu, ñoù laø naøng Oanh Oanh ñi töø “tình” ñeán”duïc”, coøn Ñoã Leä Nöông laø ñi töø “duïc” môùi ñeán “tình”, ñuû thaáy neùt taùo baïo cuûa vôû kòch. Naøng Leä Nöông tröôùc hôi thôû ñoøi hoûi cuûa cuoäc soáng thanh xuaân ñaõ chuû ñoäng naèm moäng gaëp Lieãu Moäng Mai, töø ñoù môùi sinh ra caùi tình sinh töû khoâng theå queân nhau. Leä Nöông töôïng tröng cho söùc soáng, söùc quaät khôûi cuûa tuoåi treû bò giam haõm trong caùi roï leã giaùo phong kieán neân naøng ñaõ töï bung ra tìm kieám töï do (cha naøng thaáy con gaùi nguû tröa, cuõng bò raên daïy, meï naøng thaáy naøng ñi chôi vöôøn hoa maëc quaàn aùo coù theâu ñoâi chim vaø caëp hoa, cuõng hoát hoûang ->muoán nhaøo naën coâ trôû thaønh moät thuïc nöõ theo ñuùng leã giaùo phong kieán, vì theá maø cuoäc soáng cuûa naøng bò giam haõm moät caùch tuø tuùng, goø boù)

Vieäc ñöa nhöõng chi tieát ly kyø vaøo vôû kòch khoâng phaûi laø muïc ñích cuûa taùc giaû, maø thoâng qua ñoù, oâng muoán theå hieän yù chí vaø öôùc muoán vöôn tôùi töï do cuûa con ngöôøi. Ñöùng veà maët naøy, hieäu quaû cuûa vôû kòch laø heát söùc maïnh meõ

Maãu ñôn ñình laø moät vôû kòch thô ñeïp, maøu saéc tröõ tình raát ñaäm ñaø, ví duï taû caûnh naèm moâïng cuûa Leä Nöông baèng nhöõng töø ngöõ heát söùc tinh teá, ñieån nhaõ:

Chaøng keùo toâi naèm xuoáng

Töù chi noùng hoåi maët trôøi

(Thaân ngoïc ngaø myõ maõn u höông: boác leân höông khoùi trong naéng trôøi aám aùp, chuyeån töø caâu Nhaät noõan ngoïc sinh yeâu cuûa Lyù Thöông Aån (baøi Caàm saét)

Xa haøng hieân vaø chieác ñu ngöøng laëng

Toâi traûi roäng chieác aùo theâu

Phuû che maët ñaát

Bôûi e ñoâi maét thieân ñaøng

…

Vaø nhöõng caùnh hoa ñoû thaém

Rôi nhö laø möa rôi…

Coù theå veà maët toång quaùt vôû naøy khoâng baèng Taây Söông Kyù nhöng xeùt veà tính laõng maïn, hoa myõ, bay boång thì Maãu ñôn ñình vöôït Taây Söông.

*Hoàng Thaêng (1645-1704) vôùi taùc phaåm noåi tieáng laø Tröôøng sinh ñieän daøi 50 caûnh keå veà chuyeän tình yeâu giöõa Ñöôøng Minh Hoøang vaø Döông Quyù Phi, ñaây laø caâu chuyeän trong chính söû, daõ söû, truyeàn thuyeát daân gian, vaên hoïc hö caáu… ñeàu coù ñuû caùc daïng taøi lieäu. Hoàng Thaêng ñaõ choïn löïa trong caùc taøi lieäu ñoù, taïo thaønh vôû kòch cuûa mình. Vaán ñeà coát loõi laø ñeà cao chöõ tình, moái tình giöõa nhaø vua vaø quyù phi, ñeán cheát vaãn coøn nhôù ñeán nhau. Thoâng qua moái tình ñoù, taùc giaû coù nhaéc ñeán cuoäc baïo loaïn An Söû ñeå taêng tính hoaønh traùng vaø qui moâ cho vôû kòch, ñoàng thôøi coù yù nghóa giaùo huaán veà maët chính trò, noùi leân noãi bi thöông trong lòch söû.

Buùt phaùp trong vôû kòch bay boång, maøu saéc tröõ tình ñaäm ñaø, teá nhò.

*Khoång Thöôïng Nhieäm (1648-1718), haäu dueä cuûa Khoång Töû, vôû kòch Ñaøo hoa phieán cuûa oâng möôïn moái tình cuûa danh só haàu Phöông Vöïc vôùi moät danh kyõ laø Lyù Höông Quaân, qua ñoù mieâu taû laïi lòch söû ngaén nguûi nhöng ñaày chao ñaûo vaø keát cuoäc ñi ñeán dieät vong cuûa vöông trieàu Nam Minh, toân chæ cuûa vôû kòch laø “möôïn caùi tình ly hôïp ñeå noùi caùi caûm höng vong”. Ñaây laø moät vôû kòch lòch söû ñöôïc taùc giaû duïng coâng nghieâm tuùc, caån troïng, chæ rieâng moái tình Haàu- Lyù laø hö caáu ít nhieàu, coøn caùc tö lieäu lòch söû töông ñoái chính xaùc. Vì ñaët trong leõ höng vong cuûa ñaát nöôùc nen moái tình cuûa hai nhaân vaät chính cuõng tan vôõ khi ñaát nöôùc bò maát. Cuoái cuøng caû hai ñeàu xuaát gia chaám döùt tình yeâu cuûa mình, yù taùc giaû laø “nöôùc maát” thì “nhaø tan”, khoâng phaûi baøn caõi.

Hí khuùc Minh Thanh ñeå laïi nhieàu taùc phaåm coù giaù trò nhöng nhìn chung thaønh töïu khoâng baèng taïp kòch Nguyeân. Caøng veà sau, noù caøng trôû neân xa laï vôùi cuoäc soáng vôùi caâu chöõ oùng chuoát, troø chôi vaên töï maø khoâng mang hôi thôû cuoäc soáng hieän thöïc. Ch1inh vì vaäy maø daàn daàn noù ñaõ bò teâ lieät, nhöôøng choã cho caùc loïai hình hí kòch ñòa phöông nhö Kinh kòch, Vieät kòch… noåi leân thay theá.

B.7.2.2.TIEÅU THUYEÁT COÅ ÑIEÅN.

Thaønh töïu cuûa tieåu thuyeát Minh Thanh so vôùi hí khuùc lôùn hôn nhieàu, trôû thaønh neùt tieâu bieåu cho thaønh töïu chung cuûa vaên hoïc giai ñoaïn naøy.

Thaät ra, tieåu thuyeát luùc ñaàu khoâng ñöôïc coi laø theå loaïi chính thoáng, döôùi maét caùc nhaø nho, “vaên taûi ñaïo, thi ngoân chí”, tieåu thuyeát chæ laø lôøi noùi ñaàu ñöôøng xoù chôï cuûa keû tieåu nhaân. Nhöng thôøi ñaïi ñaët ra nhöõng ñoøi hoûi môùi vaø theå loïai tröôùc kia bò lieät vaøo haøng phu chính thoáng laïi nhanh choùng ñaùp öùng nhu caàu quaûng ñaïi quaàn chuùng nhaân daân maø trôû thaønh theå loïai chuû yeáu, vôùi gaàn 1 vaïn taùc phaåm lôùn nhoû, trong ñoù haøng loaït taùc taùc phaåm ñöôïc yeâu chuoäng treân khaép theá giôùi.

Tieåu thuyeát coå ñieån laø söï hoøan thieän cuûa theå loaïi tieåu thuyeát qua ba thôøi kyø:

-Tieåu thuyeát chí quaùi chí nhaân ñôøi Taán.

-Tieåu thuyeát truyeàn kyø ñôøi Ñöôøng.

-Tieåu thuyeát thoïai baûn ñôøi Toáng.

Ñaây laø böôùc phaùt trieån trung gian giöõa chuyeän keå söû thi vaø tieåu thuyeát. Moät soá ñaëc ñieåm cuûa tieåu thuyeát coå ñieån laø:

-Keát caáu theo trình töï thôøi gian, coù tröôùc noùi tröôùc, coù sau noùi sau, khoâng ñaûo ngöôïc xen keõ nhö keát caáu theo dieãn bieán taâm lyù cuûa tieåu thuyeát hieän ñaïi. Thöôøng chia taùc phaåm theo töøng chöông, hoài neân coøn goïi laø tieåu thuyeát chöông hoài laø vì vaäy.

-Tính caùch nhaân vaät thöôøng ñöôïc taùi hieän qua ngoân ngöõ vaø haønh ñoäng. Ña soá thöôøng phaân thaønh hai tuyeán hoaëc hai truïc thieän- aùc, chính- taø, toát-xaáu…

-Söû duïng nhöõng coâng thöùc chung trong mieâu taû, phaân tích nhö öôùc leä, khoa tröông, phoùng ñaïi.

Nhöõng tieåu thuyeát ñôøi Minh phaàn lôùn laø saùng taùc daân gian ñöôïc caùc nhaø vaên baùc hoïc vieát laïi, phaàn lôùn coù caên cöù söû saùch, daáu aán keå chuyeän raát roõ. Tieåu thuyeát Thanh mang daáu aán caù nhaân, ít bò söû saùch raøng buoäc vaø gaàn vôùi tieåu thuyeát hieän ñaïi hôn.

> Bài viết được đăng 4/2/2014

Share on Google Plus