I.
Dẫn nhập
Nguyễn Thi đã gắn bó với nhân dân miền Nam và
xứng đáng với danh hiệu: Nhà văn của người dân Nam Bộ. Nhân vật của Nguyễn Thi có cá tính riêng nhưng tất cả đều có những đặc
điểm chung "rất Nguyễn Thi". Đó là: Yêu nước mãnh liệt, thủy chung
đến cùng với Tổ quốc, căm thù ngùn ngụt bọn xâm lược và tay sai của chúng, vô
cùng gan góc và tinh thần chiến đấu rất cao - những con người dường như sinh ra
để đánh giặc. Tính chất Nam bộ: thẳng thắn, bộc trực, lạc quan, yêu đời, giàu
tình nghĩa. Hầu hết những tác phẩm được viết trong thời kì này chủ yếu
viết về những con người trong kháng chiến, đặc biệt là hình ảnh người phụ nữ
trong chiến đấu.Tác phẩm tiêu biểu là: “Người mẹ
cầm súng”.
II.
Giới thiệu chung
1.
Bối cảnh đất nước
Tình hình đất nước trong thời kỳ này bị chia thành hai miền
với hai nhiệm vụ khác nhau:
+ Ở miền Bắc, sau khi
kháng chiến chống Pháp kết thúc, cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân căn
bản hoàn thành, Đảng chủ trương chuyển sang xây dựng chủ nghĩa xã hội.
+ Ở miền Nam, do vẫn
còn dưới ách thống trị của đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai, Đảng chủ trương tiếp
tục cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân. Mở đầu thời kỳ ta đấu tranh đòi
Mỹ-Diệm thi hành nghiêm chỉnh Hiệp định Giơnevơ 1954 về Việt Nam.
Trong việc thực hiện
những nhiệm vụ, mục tiêu chung của cách mạng cả nước, cách mạng mỗi miền có vị
trí và vai trò khác nhau. Miền Bắc là hậu phương nên nó có vai trò quyết định
nhất đối với sự phát triển của toàn bộ cách mạng cả nước và sự nghiệp thống
nhất đất nước. Miền Nam là tiền tuyến nên nó có vai trò quyết định trực tiếp
trong việc đánh đổ ách thống trị của đế quốc Mỹ và tay sai, giải phóng miền
Nam, thống nhất đất nước.
è Chính vì hoàn cảnh như vậy mà cũng
tác động nhiều đến con người và sự nghiệp của Nguyễn Thi.
2.
Tác giả
2.1. Tiểu sử
-
Nguyễn Thi tên
thật là Nguyễn Hoàng Ca, sinh ngày 15-5-1928 tại xã Quần Phương Thượng, Hải
Hậu, Nam Ðịnh. Cha: hương sư Nguyễn Bội Quỳnh, sau bị thải hồi vì những hoạt
động yêu nước và Cách mạng. Mẹ: bà Thành Thị Du (vợ hai). Khi cảnh gia đình sa
sút, phải sống trong hoàn cảnh thật éo le, nơm nớp lo sợ những trận đòn ghen từ
người vợ cả. Tuổi thơ cậu bé Nguyễn Hoàng Ca, từ đó, bắt đầu những ngày tháng
bất hạnh, có lúc phải tự kiếm sống như một đứa trẻ lang thang.
-
Nguyễn Hoàng Ca
theo một người bà con vào Nam từ trước Cách mạng tháng Tám. Bắt đầu tham gia
cách mạng năm 17 tuổi, làm thơ và viết văn với bút danh Nguyễn Ngọc Tấn.
+ Năm
1953, Nguyễn Ngọc Tấn cưới vợ, sau đó tập kết ra Bắc, công tác tại Tạp chí Văn
nghệ Quân đội.
+ Tháng
5-1962, Nguyễn Ngọc Tấn xung phong vào Nam, đổi bút danh thành Nguyễn Thi (tên
của đứa con trai, với người vợ sau, ở miền Bắc). Là thành viên tích cực của lực
lượng Văn nghệ Quân Giải phóng.
+ Tháng
5-1968, theo một đơn vị pháo binh tham dự đợt tổng tiến công Mậu Thân đợt 2 và
đã anh dũng hi sinh trên chiến trường vào ngày 9-5-1968.
Trong 06 năm ở miền Nam, Nguyễn Thi có mặt
tại hầu hết những điểm nóng của chiến sự: Ấp Bắc, Củ Chi, Bến Tre,...
2.2. Con người
-
Nguyễn Thi tính tình nóng nảy, sinh ra mang sẵn trong mình nhiều
lạnh lùng kín đáo hơn cởi mở hân hoan; thường khi tỏ ra cực đoan (Bản thân nhà
văn cũng nhận ra và rất buồn vì sự khó tính của mình). Ðây chính là dấu vết khó
lòng gột rửa, do trong những năm tháng lang thang kiếm sống cậu bé Ca đã phải
gai góc, ngang ngạnh để tự vệ, để tồn tại.
-
Nguyễn Thi có một năng khiếu nghệ thuật thật đa dạng. Ở Tạp chí
Văn nghệ Quân Giải phóng, ông viết diễn ca, vẽ bìa, vẽ minh họa rồi dạy múa,
dạy hát; tự mình có thể diễn kịch, múa lân,...
2.3. Sáng tác của Nguyễn Thi
Về sáng
tác của Nguyễn Thi có thể chia làm hai thời kỳ chính:
- Từ
năm 1950 đến 1962: sáng tác trên miền Bắc, với bút danh Nguyễn Ngọc Tấn. Với
các tác phẩm tiêu biểu như: tập thơ Hương đồng nội, hai truyện ngắn: Trăng sang
và Đôi bạn.
- Từ 1963 đến 1968: sáng tác ở miền
Nam, với bút danh Nguyễn Thi. Những
tác phẩm tiêu biểu ở các thể loại: ký, truyện ngắn, truyện ký, tiểu thuyết được
tập hợp trong “Truyện và ký” Nguyễn Thi.
3.
Tác Phẩm
3.1. Hoàn cảnh sáng tác
-
Năm
1965, đế quốc Mỹ đã ồ ạt đưa quân Mỹ và
chư hầu vào miền nam, tiến hành cuộc chiến tranh cục bộ với qui mô lớn, đồng
thời dùng không quân, hải quân tiến hành cuộc kháng chiến tranh phá hoại miền
Bắc. trong thời gian này Nguyễn thi vừa tham gia kháng chiến vừa tập trung viết
truyện kí.
-
Tác
phẩm “Người
mẹ cầm súng”được viết ngay trong những ngày
chiến đấu ác liệt khi ông công tác với tư cách là một nhà văn - chiến sĩ ở Tạp
chí Văn nghệ Quân giải phóng năm 1965. Sau được in trong Truyện và kí NXB
Văn nghệ Giải phóng, 1965.
3.2. Tóm tắt tác phẩm
Truyện kể về Chị Nguyễn
Thị Út- người mẹ 5 con, sinh ra trong một gia đình nghèo khổ, cả gia đình đều
phải đi ở đợ. Chính vì vậy ngay từ khi còn nhỏ chị út đã phải đi ở đợ và bị chủ
đối xử tàn bạo, bị bóc lột…và lần nào chị cũng vùng lên đánh trả lại.
Năm
13 tuổi được sự ủng hộ của các cán bộ Việt Minh, chị được chuộc ra khỏi nhà địa
chủ, thoát khỏi cảnh nô lệ, là người có tính khí mạnh mẽ, chị sớm chịu ảnh
hưởng từ sự tuyên truyền về cuộc cách mạng của các cán bộ việt minh, từ đó tích
cực ủng hộ những người cộng sản cho đến sau này…
Khi
người Pháp tái chiến Nam bộ, chị xung phong tham gia chiến đấu và lập nhiều
chiến công vẻ vang. Chị trở thành người giao liên, liên lạc cho các cán bộ quân
sự.
Sau
khi lập gia đình với anh Lâm Văn Tịch, chiến sĩ Việt Minh tại địa phương, 2 vợ chồng vẫn tiếp tục tham gia kháng chiến,
vừa tham gia chiến đấu vừa chăm lo việc nhà.
Mãi đến cuối năm 1959,
gia đình bà trở về Tam Ngãi. Sau Phong trào Đồng khởi, ông bà tham gia hoạt động quân sự của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam
Việt Nam. Dù phải chăm lo chuyện gia
đình và con cái, ngay cả khi mang thai bà vẫn tích cực tham gia hoạt động binh
vận, du kích, tham gia đánh nhiều trận, tuyên truyền vận động nhiều binh lính
bỏ ngũ.
Năm 1965, bà được cử đi
dự Đại hội anh hùng chiến sĩ thi đua lực lượng vũ trang toàn miền Nam và được
bầu là nữ anh hùng lực lượng vũ trang giải phóng miền Nam, được Ủy ban Trung
ương Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam tặng thưởng Huân chương Quân
công Giải phóng hạng Nhì.
4.
Khái niệm về truyện kí
Truyện
kí là khái niệm chỉ các tác phẩm tự sự nói chung thường
tập trung cốt truyện vào việc trần thuật một nhân vật: những danh nhân về khoa
học và nghệ thuật, những anh hùng trên mặt trận chiến đấu và sản xuất, chính
khách, nhà hoạt động cách mạng….
III.
Nội
dung
3.1 Người phụ nữ Nam bộ trong kháng chiến chống Mỹ-thông qua hình ảnh chị Út
Tịch.
-
Chị Út Tịch trong đời sống hàng ngày.
Mỗi một nhân vật trong tác phẩm đã thể hiện một cách
đặc sắc phẩm chất, cá tính của con người Nam Bộ trung dũng kiên cường gắn bó
với gia đình, quê hương trung thành với cách mạng.
“Yêu biết mấy
những con người đi tới
Hai cánh tay
như hai cánh bay lên
Ngực dám đón
những phong ba dữ dội
Chân đạp bùn
không sợ các loài sên.”
(Trích: Mùa Thu Mới của Tố Hữu)
Hình ảnh những con người Việt Nam ấy đã đi vào thơ ca
như một niềm thơ lớn và trở thành phần hồn của con người đất Việt. Văn thơ thời
kỳ kháng chiến chống Mỹ đã dựng lại một thời máu lửa, đi sâu tìm tòi khám phá
ca ngợi vẻ đẹp của con người. Tôi nhớ mãi một nhân vật chị Út Tịch vừa dũng cảm chiến đấu với kẻ thù vừa là một
người phụ nữ đảm đang. Chị là hiện thân vẻ đẹp của con người phụ nữ Việt Nam,
của sức mạnh dân tộc.
Chị Út Tịch trong tác phẩm “Người mẹ cầm súng” của
Nguyễn Thi là một người phụ nữ dũng cảm, gan dạ, căm thù giặc sâu sắc và yêu
thương mọi người. Với dáng người nhỏ gọn, chị có khuôn mặt tròn và đôi mắt to
sáng. Con người chị thể hiện sự thông minh nhanh nhẹn, từ nhỏ chị đã phải đi ở
đợ, chị chống trả bà chủ của mình không ngần ngại. Đánh vợ của Hàm Giỏi “…Lúc
ngồi dậy sẵn tay, Út liệng luôn cái chén vào mặt mụ …”. “Út thủ sẵn nắm ớt bột.
Con kia lớn gấp ba út. Nó vừa quơ cây lên thì nắm ớt bột đã đập ngay vào mặt
nó”. Đánh vợ Hàm Giỏi không hiểu vì sao nhưng lần này thì Út đã hiểu ra rằng
đánh nó để nó không đánh mình. Lúc nhỏ thường xuyên phải chịu những trận đòn
chính vì thế mà cái bản lĩnh gan dạ điều này càng được thể hiện rõ trong những
lần tham gia kháng chiến, trong con người Út đã tồn tại lòng căm thù đối với
giai cấp bóc lột. Rồi cách mạng đén với chị , chị rất hăng hái đánh Tây. Chị
vừa chăm sóc gia đình con cái vừa tham gia chiến đấu. Trải qua những cuộc đấu
tranh với cách mạng chị đã trở thành một
con người khôn ngoan, thông minh sắc sảo. Dù là một người phụ nữ nhưng chị phân tích đánhgiặc rất linh
hoạt. Lòng căm thù giặc đã ăn sâu vào tiềm thức của chị.
Cũng như bao người phụ nữ Việt Nam chị cũng lấy chồng, sinh con, cũng bươn chải
lo cho cuộc sống của gia đình mình. Chị là một người phụ nữ thuỷ chung, một
nguời chăm sóc những đứa con của mình chu đáo, mặc dù chị mải lo chiến đấu
nhưng chị không bao giờ quên đi nhiệm vụ của một người mẹ. Ngày chị vẫn ghé qua
nhà một lần để xem bọn trẻ thế nào…, chị chà gạo lứt với muối xay nhuyễn để ở
nhà cho con bé quấy bột cho em . Chị dặn con ở nhà nấu cơm không được chắt nước, sợ nó bị bỏng .Chị sửa lại mái nhà dột, bện lại dây
võng những công việc đó đãng lẽ ra là công việc của người chồng nhưng những
người phụ nữ họ đã gánh vác, thu về tất cả những công việc đó. Điều đó đã cho
chúng ta thấy chị Út Tịch không chỉ là một người phụ nữ đẩm đang mà còn là hậu
phương vững chắc, niềm tin tưởng lớn lao để cho anh Tịch ra mặt trận. Chị Út
Tịch được làng xóm yêu mến và giúp đỡ nững lúc khó khăn. Má Hai hêt lời khen
ngợi Út vì tóc đã quàng tai, va quàng súng, vừa đánh giặc vừa làm nuôi con.
Trong chiến tranh loạn lạc, khi anh Tịch đi chiến dấu thì Út ở nhà làm đủ nghề
để kiếm tiền nuôi con và vừa hoat động cách mạng: trồng dưa, đi bán khoai, bán
bánh,bán mì nấu, nước mía tại chợ Cầu Kè. “Số tiền có được Út quyên góp may đồ
tặng các anh hết” đó cũng đã thể hiện được tấm lòng nhân hậu, thương người của
chị, đó cũng là phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ Việt Nam.
Chị Út Tịch là một nhân vật nữ anh hùng, đây cũng là
đại diện cho nhân dân Miền Nam về tinh thần đấu tranh thống nhất nước nhà. Bằng
sự tài tình và khéo léo của nhà văn Nguyễn Thi đã làm nổi bật nhân vật Út Tịch
của mình không chỉ là một ngừi phụ nữ dũng cảm mà còn là một người phụ nữ đảm
đang việc nhà, có một tấm lòng nhân hậu thông qua những hình ảnh rất bình dị, gần với thực tế của
nhân dân ta lúc bấy giờ.
-
Chị Út Tịch trong chiến đấu.
Trong cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước của nhân dân
Việt nam, phụ nữ miền Nam là lực lượng xung kích, là "đội quân tóc
dài" trên mặt trận đấu tranh chính trị; trong đấu tranh vũ trang, phụ nữ
miền Nam cũng không kém nam giới về mưu trí và lòng dũng cảm. Chị Nguyễn Thị
Định, Hội trưởng Hội Liên Hiệp Phụ Nữ giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa là Phó
tư lệnh Lực lượng vũ trang Giải phóng miền Nam, cùng với hàng trăm nữ anh hùng
lực lượng vũ trang sản sinh ra từ cuộc kháng chiến chống Mỹ (chỉ riêng Nam Bộ
đã có 51 nữ anh hùng được tuyên dương) là những minh chứng. "Người mẹ cầm
súng", đó là một biểu tượng dường như nghịch lý, nhưng rất chân thực, thể
hiện sự hòa hợp của tính chất rất anh hùng mà cũng rất mực nhân hậu trong người
phụ nữ Việt Nam.
Phụ nữ Việt Nam giỏi việc nước, đảm việc nhà thật xứng
đáng với tám chữ vàng: "Anh hùng - Bất khuất - Trung hậu - Đảm đang".
Chị Út Tịch từ một cô bé con nhà nghèo phải đi ở đợ,
Chị đã được cách mạng giác ngộ và trưởng thành, trở thành một chiến sĩ du kích
dạn dày kinh nghiệm cùng đồng đội liên tiếp lập nhiều chiến công. Nhưng có ai
ngờ rằng thành tích đó là của chính người mẹ có đến chín lần sinh nở. Điều đặc
biệt là cứ mỗi lần sinh được ít ngày, chị Út lại cầm súng ra trận chiến đấu hết
mình và mang về những chiến công lừng lẫy.
Nhân vật chị Út quả là một nhân vật điển hình. Trong
đời làm mẹ và đánh giặc của Chị các mối quan hệ được nhà văn miêu tả hết sức
sinh động với nhiều tình huống khác nhau, mâu thuẫn khác nhau. Mối quan hệ giữa
Chị và đàn con; với chồng; với đồng bào xã Tam Ngãi; với quân thù...
Trong những cuộc chiến dấu với địch chị đa trải qua
biết bao nhiêu gian nan vất vả nhưng ý chí quyết tâm đánh giặc không hề bị rung
chuyển.Chị đã từng phản kháng lại khi bị đánh đập dã man. Nhiều người hỏi
"Uống thuốc gì mà gan dữ vậy?" Chị trả lời là có uống thuốc gì đâu,
bị đòn nhiều quá mà cứ phải ngậm ở trong lòng mới nảy ra cái gan dữ vậy. 14
tuổi thôi nhưng Chị đã biết rút ra một điều có ý nghĩa làm phương châm cho suốt
đời "đánh nó để nó không đánh được mình". Với bọn địa chủ như thế,
sau này đánh Pháp, đánh Mỹ cũng vậy. Lên 15 tuổi, Chị xin đi bộ đội. Các chú bộ
đội hỏi "Tại sao?" Chị trả lời ngay "Ở đợ cực quá".
"Đi đánh tây cũng cực vậy" - các chú bộ đội cười và nói. Chị tỉnh bơ:
"Đi đánh tây sướng bằng tiên chứ cực gì!". "Nó đánh mình mình
đánh lại nó mới sướng chớ!". Đó là quan niệm về hạnh phúc, về sướng khổ ở
đời. Với quan niệm đó của chị cho thấy rằng người phụ này rất hào hứng
nhiệt tình khi tham gia chiến đấu bảo vệ dân tộc.
Qua
tác phẩm chúng ta còn thấy được cả một gia đình nhà chị Út sôi nổi và hào
hứng với cách mạng chứ không riêng gì Chị. "Đi làm cách mạng là cái công
việc mà nếu phải ngừng lại một lúc nào đó thì cả hai vợ chồng sẽ cảm thấy le
loi, trơ trọi, buồn khổ không biết chừng nào". Cho nên đã đánh giặc thì
phải "đánh cho còn cái lai quần cũng đánh". Không những vậy chị còn
tập cho các con lối sống phù hợp với hoàn cảnh kháng chiến. Các bà má đều khen:
"Mẹ con nó dạy nhau cùng một khuôn, con Út kia đi đánh giặc thì lại có con
Út này ở nhà". Khi đánh địch gần nhà, chị Út dặn con "nó tới rồi,
đừng có ra nghe con và cùng đừng có sợ". Chị lại dạy chúng động tác chổng
mông ngồi hầm chống bom. Đánh trận, quá nửa đêm mới về đứa lớn dậy mở cửa, mấy
đứa nhỏ nhí nhố "Má về! Má về!" và thức dậy đều hết. Chị út không kịp
mở bao đạn, ôm lấy con "Trong những tiếng ríu rít của đàn con, Út nghe câu
được câu mất. Chị vui như vừa đi xa về. Một niềm vui kỳ lạ, tưởng như việc sống
chết xảy ra vừa nãy là không có.
Chính
vì sự hy sinh cao cả, tình yêu gia đình, tình yêu đất nước của Chị cũng như cả
gia đình Chị mà gia đình Chị luôn được đồng bào Tam Ngãi rất yêu thương. Đặc
biệt con người Chị sống và chiến đấu là một tấm gương lớn không những cho đồng
bào lúc bấy giờ học tập mà thế hệ con cháu noi theo trong những cuộc đấu tranh
dựng nước và giữ nước mai này.
Dù
rằng giờ đây chị Út Tịch - người mẹ cầm súng, người mẹ anh hùng với thật
nhiều huyền thoại đó không còn nữa. Và giờ đây thế hệ con cháu chúng ta được
sống và cất cao tiếng hát dưới bầu trời hòa bình. Ở đó có "Cờ hòa bình
bay phấp phới. Giữa trời xanh biếc xanh". Ở đó có "đàn bồ câu trắng trắng. Mắt tròn xoe
hiền hòa" tất cả những gì chúng ta có như vậy là cả một sự hy sinh thầm
lặng và lớn lao của những người anh hùng như chị Út.
ð Đi dọc chiều
dài lịch sử dân tộc, không đâu là không thấy bóng của người phụ nữ Việt
Nam; và cũng chạy theo chiều dài lịch sử thơ văn, không đâu là không thấy
bóng những con người đảm đang, bất khuất. Chị Út trong tác phẩm của Nguyễn Thi là nét son chói lọi về
người phụ nữ Việt Nam thương con và yêu nước tha thiết. Đúng như nhà thơ Tố
Hữu đã từng ngợi ca xúc động chân thành:
"Chị em tôi toả nắng vàng lịch sử
Nắng cho đời và cũng nắng cho thơ."
1.
Tinh thần kháng chiến của con người
Nam bộ
Tinh thần kháng chiến của người Nam bộ ngoài nhân vật tiêu biểu là
chị Út thì ta cũng thấy xuất hiện những con người đã làm nên lịch sử: Anh Tịch,
Anh Hai, Chú Chín
Họ đều là xuất thân từ nông dân, những người chân lấm tay bùn, ít
học, đói nghèo, nhưng trong trái tim của từng nhân vật nói riêng, con
người Nam Bộ nói chung hay cả dân tộc Việt Nam này đều mang trong
mình một tinh thần dân tộc to lớn, đó là lòng căm thù giặc sâu sắc, tình yêu
đất nước yêu quê hương mãnh liệt; điều này thể hiện rõ qua từng nhân vật :
·
Nhân
vật anh Tịch : anh là người dân tộc Khơ- me, một con người hiền lành, chân
chất, thật thà. Có sự đồng cảm lớn giữa anh và chị út Tịch hồi còn nhỏ
cũng vì nhà nghèo mà phải đi ở đợ khắp nơi, cùng mang chung một mối thù và đặc
biệt là anh cũng hăng hái, nhiệt tình tham gia kháng chến. Chính vì thế nhờ sự
mai mối, giới thiệu của chú Chín hai người đã đến với nhau một cách tự nhiên và
nên vợ chồng. Họ cùng nhau san sẽ việc nhà cùng nhau động viên hỗ trợ tham gia
kháng chiến. Tình yêu của hai anh chị là động lực mạnh mẽ hơn bao giờ hết, khi
mới quen nhau họ đã là đồng chí, khi lấy nhau rồi họ là đồng đội. A Tịch dẫu
không muốn rời xa tỏ ấm nhỏ của mình, rời xa người vợ mới cưới song anh đã
không do dự vẫn hăng say tham gia chiến dịch, gia đình anh như là một tiểu đội
đến cả con cũng tham gia cách mạng. Lúc vợ sinh,vợ mang bầu vừa nuôi con
nhỏ,vừa tham gia lao động, mặc dù anh thương nhưng được chị út động viên
nên nhiệm vụ anh hoàn thành rất xuất sắc. Điều này chứng tỏ anh là một con
người có trách nhiệm, lòng hi sin cao cả ,sẵn sàng bỏ qua lợi ích cá nhân mà lo
cho lợi ích tập thể, cho mọi người.
·
Chú
Chín _một cán bộ bộ đội: người mà dẫn dắt Út tham gia kháng chiến ngày đó út
mới 17 tuổi thấy tinh thân út mạnh mẽ, kiên cường đã giao cho Út làm giao liên.
Chú như người anh, người chú, người cha luôn yêu thương, đùm bọc, lo lắng cho
út. Giúp gia đình Út trả hết nợ không còn phải làm thuê, ở đợ nữa, kiếm cho út
một anh chồng tốt, hướng dẫn Út làm Cách mạng…. Sau khi chú hi sinh trong khi
làm nhiệm vụ, nhưng hình ảnh chú Chín luôn hiện diện trong tâm trí vợ chồng anh
Tịch và mọi người .
·
Nhân
vật anh Hai cũng vậy luôn một lòng vì tổ chức, một lòng vì cách mạng, tinh thần
tham gia kháng chiến nhiệt tình, mạnh mẽ như đã ngấm vào máu thịt con người
anh. Hoạt động bí mật khiến anh phải lẫn trốn, bị bắt trói, đánh đập, lột sạch
quần áo nhưng ý chí kiên cường, tình thần sắt thép đã không làm anh nhụt chí, trái
lại nó như là tiếp thêm sức mạnh cho anh. Hoạt động tham gia kháng chiến, bị
bắt, trốn thoát lại hoạt đông… Anh không hề sợ, ở đây cấm mai anh đi chỗ khác
làm, ngày hoạt động khó khăn thì anh đi làm trong đêm tối…
Còn rất nhiều, rất nhiều những con người như vợ chồng út Tịch, như
chú Chín, như anh Hai… Họ mặc dầu không học cao hiểu rộng, họ là những con
người rất đồi bình thường, không kể người Khơ-me hay người Kinh; những con
người nông dân chất phác, chẳng ngạigian nguy, thử thách sẵn sàng dẹp bỏ lợi
ích, hạnh phúc của cá nhân mà sẵn sàng nổ lực đem hết thân mình phục vụ cho
cách mạng, cho đất nước quê hương. Cho thấy tinh thần kháng chiến luôn mạnh mẽ,
luôn bốc cháy trong tâm hồn của người dân Nam Bộ nói chung, dân tộc Việt Nam
nói riêng.
2.
Khuynh hướng sử thi trong tác phẩm
Ở Nguyễn Thi có sự hài hòa
tuyệt vời giữa sống-chiến đấu-sáng tác.
Khuynh hướng sử thi ảnh hưởng quyết
định, tạo nên nét gần gũi giữa phong cách Nguyễn Thi với phong cách thời đại. Suốt đời, nhà văn tự nguyện
sáng tác bằng mồ hôi, nước mắt và cả máu từ trái tim mình để ngợi ca chủ nghĩa
anh hùng Cách mạng miền Nam. Trang viết Nguyễn Thi thể hiện thái độ dứt khoát, lập trường tư tưởng vững
vàng: tất cả vì nhân dân, vì tổ quốc. Nguyễn Thi thành công nổi bật khi xây dựng những điển hình nông
dân Nam bộ, đặc biệt là nhân vật trẻ con và phụ nữ. Hình như ở đó luôn gửi gắm
thật nhiều tâm sự, tâm huyết của nhà văn.
Sử thi là những áng văn tự sự có quy mô hoành tráng,
miêu tả và ca ngợi những thành tựu, những sự kiện có tính chất toàn dân, có ý
nghĩa trọng đại đối với cộng đồng, ca ngợi tinh thần dũng cảm, kiên cường vượt
qua mọi khó khăn gian khổ. Chất sử thi đã làm nên giá trị, làm nên sức sống cho
từng trang viết, làm sống lại không khí hoành tráng của một thời đại anh hùng,
tiêu biểu là truyện ngắn “Người mẹ cấm súng” của Nguyễn Thi. Tác phẩm mang đậm
tính sử thi được thể hiện qua việc miêu tả những cảnh chiến tranh khóc liệt,
cuộc sống gian khổ của người mẹ Út Tịch. Người
mẹ cầm súng của Nguyễn Thi phát họa nhiều hình ảnh thiên nhiên, con người
với nhiều gan góc, và chịu đựng. Hình ảnh người mẹ luôn mang tinh thần chiến
đấu cao, căm thù giặc sắc thể hiện rõ tính sử thi trong tác phẩm. Tính sử thi
còn thể hiện qua việc “thằng Hiển mới 2 tuổi rưỡi đã biết ôm súng của mẹ
hát bài đánh Mỹ”.
Chị Út Tịch là nhân vật nổi tiếng
trong tác phẩm Người mẹ cầm
súng của nhà văn Nguyễn Đình
Thi. Tác phẩm này nhà văn không hề hư cấu mà đưa nguyên xi những gì thực nhất
vào chuyện, có lẽ vì vậy mà tính sử thi cũng hiện diện rất thực chăng? Tác phẩm
đã ca ngợi tinh thần đấu tranh cao của người nông dân miền nam anh dũng, kiên
cường, căm thù giặc sâu sắc.
IV.
Nghệ thuật
1.
Nghệ thuật xây dựng nhân vật
Để có một nội dung sâu sắc, hấp dẫn, nhà văn
chẳng những phải có vốn sống phong phú mà còn phải có tài năng nghệ thuật, và
quan trọng nhất là tình cảm chân thành, tư tưởng đúng đắn. Nguyễn Thi đã xây
dựng nhân vật Út tich với dáng người nhỏ gọn, chị có khuôn mặt tròn và đôi mắt
to sáng. Con người chị thể hiện sự thông minh nhanh nhẹn, từ nhỏ chị đã phải ở
đợ, chị đã chống trả chủ của mình không ngần ngại (đánh vợ của Hàm Giỏi: “…Lúc
ngồi dậy, sẵn tay, Út liệng luôn cái chén vào mặt mụ…”.
“Út
thủ sẵn nẵm ớt bột…nó vừa quơ cây lên thì nắm ớt bột đã đập vào mắt nó”.
Rồi
cách mạng đến với chị, chị rất hăng hái đi đánh tây “một buổi sáng, các anh bộ
đội thấy 1 em bé gái ốm tong teo, mặc quần cụt, áo cánh vải xe lửa vá chằng…đến
năn nỉ xin đi theo bộ đội…đánh Tây sướng bằng tiên chứ cực gì…nó đánh mình,
mình đánh lại nó mới sướng chớ…”
Chị
vừa chăm sóc gia đình con cái vừa tham gia chiến đấu
Chị không ngần ngại xông vào những nơi nguy hiểm của giặc. Rồi sau này cũng vậy chị mang thai hơn 7 tháng nhưng chị không nghỉ mà chị vẫn chiến đấu không lo sợ “tôi có bụng nhưng tôi khỏe. Mấy anh đào giùm công sẹ. Súng nổ mặc tôi”. Cho đến lúc sinh, sinh xong chưa được bao lâu chị lại tham gia chiến đấu.
Chị không ngần ngại xông vào những nơi nguy hiểm của giặc. Rồi sau này cũng vậy chị mang thai hơn 7 tháng nhưng chị không nghỉ mà chị vẫn chiến đấu không lo sợ “tôi có bụng nhưng tôi khỏe. Mấy anh đào giùm công sẹ. Súng nổ mặc tôi”. Cho đến lúc sinh, sinh xong chưa được bao lâu chị lại tham gia chiến đấu.
Trải
qua các cuộc đấu tranh tiếp xúc với cách mạng chị đã là 1 con người khôn ngoan,
thông minh sắc sảo dù là phụ nữ nhưng chị phân tích đánh giặc rất linh
hoạt…từng cách thức chiến đấu “từng chút một, Út giữ chặt lòng mình với cách
mạng”.
Nguyễn Thi xây
dựng hình tượng nhân vật chính trong tác phẩm "Người mẹ cầm súng", về
sau được dựng thành phim "Khi mẹ vắng nhà", do Trần Khánh Dư làm đạo
diễn. Nhân vật của Nguyễn Thi luôn hiện lên tinh thần đấu tranh cao, ý chí vươn
lên dù khó khăn cũng vượt qua. Tất cả nhân vật trong tác phẩm là hình ảnh đáng
nhớ. Ở mỗi nhân vật luôn toát lên cái gì
đó gần gũi, yêu thương. Nhân vật chính là Nguyễn Thị Út Tịch đã khiến cho người
đọc cảm thấy một tình cảm cao cả không có gì bằng khi phải chống chọi với chiến
tranh, và xót xa khi xa những đứa con thân yêu của mình.
Nguyễn Thi
khắc họa hình tượng nhân vật gần gũi, dũng cảm, gan dạ, lòng căm thù giặc sâu
sắc. Từ nhân vật chính là Út Tịch đến người hàng xóm- nhân vật quan trọng trong
tác phẩm. Và đặc biệt là những đứa con , tuy còn nhỏ nhưng đã biết tự bảo vệ
cho mình, sẵn sàng trong mọi tình huống có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Chị hai
tên Bé, đã chăm sóc những đứa em của mình khi mẹ ra trận, hình tượng người chị
cũng được tác giả khắc họa rõ nét, động lại trong mỗi chúng ta một tình cảm
thiêng liêng nhất đời người.
Mặc dù cốt truyện còn đơn giản, tình huống truyện chưa
thực sự đặc sắc nhưng bằng ngòi bút trữ tình của mình, Nguyễn Thi đã làm lay
động tâm hồn độc giả khi sang tác này xuất hiện ở xã hội bấy giờ, mà bây giờ
khi đọc lại chúng ta cũng không tránh khỏi sự lay động đó.
Người
mẹ - người chiến sĩ Út Tịch đau đớn khi nhìn những đứa con mà ngậm ngùi, mỗi
lần tiếng sung nổ là chúng biết mình sắp phải xa mẹ, chúng khóc lên và năn nỉ
mẹ ở lại với chúng. Câu nói của đứa chị hai nói với những đứa em của mình: “Má
dặn chừng nào má đi đánh giặc thì không được đòi má kia mà” đã thể hiện sự chịu
đựng, cố gắng không được nhớ mẹ khi mẹ đi đánh giặc.
à Út Tịch là một người mạnh mẽ thể hiện long căm thì
giặc chị đại diện cho nhân dân miền Nam về tinh thần đấu tranh thống nhất nước
nhà.
Nguyễn
Thi đã làm nổi bật lên nhân vật của mình bằng những hình ảnh rất bình dị, gần
gũi với thực tế của nhân dân lúc bấy giờ. Trong những hoàn cảnh khó khăn như
vậy thì ai cũng giống như chị út Tịch cũng đều hành động như chị thôi “Người mẹ
cầm súng”.
2.
Ngôn ngữ trong tác phẩm.
Nguyễn Thi là
người con của Miền Bắc, tuy nhiên khi viết “Người Mẹ Cầm Súng” được nghe qua
lời kể của con người Nam bộ nên mộc mạc, giản dị là một nét riêng thường thấy
trong hầu hết các sáng tác của Nguyễn Thi khi viết về Nam Bộ. Tác phẩm này cũng
vậy, tác giả viết với lối văn nhẹ nhàng trong sáng, dễ hiểu. Nhờ
vậy mà gần gũi, thông dụng với quần chúng.
Xuyên suốt trong tác phẩm là các đoạn đối thoại gần
với khẩu ngữ của người Nam Bộ, hết sức tự nhiên, thoải mái :
- Đàn bà như tao thì sình lên rồi
- Mày ăn của tao còn dính kẽ răng mà đã vội
quẹt mỏ dắt lính bắt chồng tao!
Cách kể chuyện ôn tồn , thân mật , dân dã dễ đi vào
lòng người :
“Ngày đó,
út mặc quần bố tời. Rận ôi là rận! Lấy chai lăn, nó kêu như muối rang. út ở giữ
con cho vợ Hàm Giỏi, vừa phải leo cau, vừa leo dừa. Hai bên hông út sần sượng,
nổi cục. Leo cau tối ngày, đói, đến lúc đút cơm cho con nó ăn, út rất thèm.
Thịt nạc nó kho nước dừa béo vàng. Những miếng thịt lưng cá trê nó lòe ra trắng
như bông. út ăn đại một miếng, ngọt quá, út làm luôn cả chén, rồi chén nữa.
Chiều thấy con đói, vợi Hàm Giỏi kêu út lại chửi:
- Bộ ông nội bay hồi đó chết đói thụt lưỡi hả?”
Ngoại hình Út được miêu tả ngắn gọn nhưng người đọc dễ dàng
hình dung: “ Dáng người nhỏ gọn , chị có khuôn mặt tròn và đôi mắt to sáng” Út
mang đậm những nét của một người miền tây rắn rỏi, dũng cảm .
Mỗi lời nói của chị Út Tịch đều chắc nịch , khỏe khoắn :
- Ở đợ cực quá mà
- Đi đánh Tây cũng cực
vậy!
- Đánh Tây sướng bằng
tiên chớ cực gì.
- Nó đánh mình, mình
đánh lại nó
Hành động của Út được
miêu tả mạnh mẽ: “Nó sấn sổ tới. Từ chiều thấy các anh đi, biết thế nào cũng sẽ
bị đòn, út đã thủ sẵn nắm ớt bột. Con kia lớn gấp ba út. Nó vừa quơ cây lên thì
nắm ớt bột đã đập vào mặt nó. Lần trước Út không hiểu sao mình dám đánh vợ Hàm
Giỏi, lần này Út đã hiểu rằng phải đánh nó để nó không được đánh mình.
Lời nói, hành động của
Út đều thể hiện được tính cách gan dạ,
dũng cảm dám nghĩ dám làm của chị Út Tịch.
Qua lối viết giản dị
mộc mạc tác giả đã khắc họa một cách chân thực hình ảnh đẹp đẽ của những con
người Nam bộ kháng chiến.
V.
Tổng kết
Truyện ký “Người mẹ cầm súng” của Nguyễn Thi là bản án đanh thép tố cáo
chế độ Mỹ-Ngụy dã man, cùng với đó là một cuộc đấu tranh của những người nông
dân Nam bộ, đặc biệt lag người phụ nữ được khắc họa bằng những nét điển hình
đẹp đẽ, dân tộc mà rất hiện đại phù hợp với yêu cầu của Cách mạng. Trang viết
của ông đã góp vào văn học Cách mạng miền Nam một hương sắc riêng độc đáo.
Ông đã nói: “Trước khi trở thành nhà văn, tôi đã là người lính, nếu
gặp lúc gay go tôi có thể cho cây bút vào túi áo, tay cầm lấy súng và bóp cò.
Tôi cần cái không khí của chiến dịch, những cái mà mắt tôi nhìn được, tai tôi
nghe được.Trước sự kiện lịch sử trọng đại như thế này, nhà văn không thể đứng
ngoài mà ngó...”.
Nguyễn Thi sống không lâu, viết không nhiều nhưng cuộc đời với
sức vươn lên bằng khổ luyện và những di sản của ông đã khẳng định đóng góp quý
báu vào thời đại, vào công cuộc giải phóng miền Nam, thống nhất tổ quốc.
Bằng lao động nghệ thuật quên mình, trang viết Nguyễn Thi đã thể hiện được sức sống mãnh liệt, sức quật khởi phi
thường của con người Việt Nam trước những thử thách sống còn của lịch sử; làm
dấy lên niềm tin và lòng tự hào dân tộc, củng cố nhận thức, khẳng định tư thế
chính nghĩa trong chiến đấu
Sáng tác của Nguyễn Thi góp phần làm phong phú, rạng rỡ diện mạo văn học Việt
Nam thời chống Mỹ.
Tài liệu tham khảo:
1. Lịch sử Văn
học Việt Nam năm 1945 đến 1975.
5. thuquan.net?adid=2&lang=en
* Bài thuyết trình Văn 2010
ĐH KHXH&NV, Tp HCM
Khoa Văn học và Ngôn ngữ
ĐH KHXH&NV, Tp HCM
Khoa Văn học và Ngôn ngữ
> Bài viết được đăng 7/5/2014
0 nhận xét:
Đăng nhận xét