Dàn bài
I.
Vài nét về tác giả Stendhal và tiểu thuyết “Đỏ và Đen”
1.
Stendhal – nhà văn tiên phong của chủ nghĩa hiện thực
Pháp
1.1.
Cuộc đời
1.2.
Quan niệm sáng tác
2.
Tiểu thuyết “Đỏ và Đen”
2.1.
Hoàn cảnh ra đời
2.2.
Tóm tắt nội dung
2.3.
Giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm
II.
Julien Sorel – Nhân vật điển hình trong hoàn cảnh điển
hình Pháp
2.1.
Xuất thân của Julien Sorel – sự hình thành nhân cách
ban đầu của nhân vật
2.2.
Julien về làm việc cho ông bà De Rênal – bước khởi đầu
của tham vọng thượng lưu
2.2.1. Tình ý với bà De Rênal
-
Tâm lý của Julien trong đêm vụng trộm đầu tiên
-
Tâm lý của Julien trong những đêm vụng trộm tiếp theo
2.3. Julien Sorel vào chủng viện Besancon
- Ý nghĩa khoảng thời gian sám hối của Julien
trong chủng viện
- Mối quan hệ giữa Julien và vị trưởng giáo
Abbé Pirard
- Nhận thức của Julien về chủng viện
2.4. Julien và tình yêu mới với Mathilde La Mote - con
gái hầu tước De La Mote
2.4.1. Diễn biến tâm lý của Julien trong tình
yêu với Mathilde
2.4.2. Tâm lý cao trào của Julien khi biết
Mathilde có thai
2.4.3. Suy nghĩ của Julien trước kế hoạch của
De La Mote để mình làm con rể
2.5. Hành động bắn bà De Rênal và quyết định cuối cùng của
Julien Sorel
2.5.1. Diễn biến tâm lý của Julien từ lúc biết
tin bà De Rênal tố cáo đến lúc gặp bà tại nhà thờ và phát sinh hành động bắn bà
gục ngã
2.5.2. Đấu tranh tâm lý của Julien khi ở
trong ngục tối
2.5.3. Julien trước tòa và trước lúc bị hành
hình
III.
Tổng kết
***
I.
Vài nét về tác giả Stendhal và tiểu thuyết “Đỏ và Đen”
1.
Stendhal – nhà văn tiên phong của chủ nghĩa hiện thực
Pháp (Sơn)
Stendhal tên thật là Henri Mari
Beyle, sinh ngày 23 tháng 1 năm 1783, tại Grenoble trong một
gia đình trí thức tư sản. Thân mẫu ông mất sớm giữa thời xuân sắc, thân sinh là
Chérubin Beyle làm luật sư ở Hội đồng nghị viện thành phố Grenoble. Bị chấn
thương tâm lý bởi cái chết của mẹ lúc ông lên bảy, phản kháng lại thành phố ông
đang sống thời thơ ấu là Grenoble, ông cũng đối nghịch với cha mình khi ông không
chấp nhận lối giáo dục thủ cựu của cha, Henri rất ghét vị gia sư là thầy tu
Raillance, ông thường giấu thầy học đọc sách của những triết gia Áng sáng thế
kỷ XVIII như Cabanis, Diderot, d’Holbach… và thừa hưởng của họ những quan điểm
duy vật về thế giới, thái độ phê phán đối với giới tu hành và giai cấp quý tộc,
lòng tin tưởng vào trí tuệ, lý trí của con người.
Là nhà văn chính trị, mang một
ý thức chính trị tiến bộ hoặc ít nhất là có ý thức về trách nhiệm của người cầm
bút. Lý tưởng và mơ ước của nhân dân về tự do, bình đẳng, bác ái, lòng thù ghét
của họ đối với chế độ chuyên chế và chế độ nô lệ, tất cả những nguyện vọng cao
cả đó của thời đại cách mạng đã tác động mạnh mẽ đến tuổi trẻ của Stendhal và
là những yếu tố quyết định sự hình thành thế giới quan của nhà văn tương lai.
Ông chống lại tư tưởng bảo thủ của bố và suốt đời trung thành với lý tưởng cách
mạng. Không có nhà văn Pháp thế kỷ XIX nào bảo vệ những lý tưởng đó nhiệt thành
và can đảm như Stendhal.
Năm 1796, Henri đỗ vào trường
trung học lớn nhất Grenoble và học rất giỏi: năm 1798 đoạt giải nhất về văn
chương và năm 1799, giải nhất về toán.
Vào thời kỳ này, Henri thường
tuyên bố là “người Jacobin yêu nước và vô thần”, chống lại bảo hoàng và ngoan
đạo của gia đình.
Năm 1799, Henri lên Pari học
trường Bách khoa (Ecole polytechique); nhưng trong những biến động của thời
cuộc, lại bỏ học đi theo đội quân viễn chinh của Napoléon Bonaparte đến nhiều
nước. Ông lý tưởng hóa Napoléon tuy cũng đã phần nào nhận ra bản chất của
Napoléon sau khi lên ngôi hoàng đế, và nhìn thấy mối nguy cơ cho tinh thần cách
mạng chân chính.
Năm 1814, đế chế Napoléon sụp
đổ, triều đại Bourbón được khôi phục, Stendhal rời nước Pháp sang cư trú tại Milan
(Italia). Năm 1821, bị chính quyền Italia trục xuất vì bị tình nghi có liên hệ
với phong trào cách mạng Carbonari. Sau cách mạng tháng bảy 1830, được cử làm
Lãnh sự ở Trieste rồi Xivita-Vecchia (1831), một lãnh địa của Giáo hoàng. Tranh
thủ thời gian này, Stendhal thường đến thăm Rôma và những thành phố khác của
Italia có nhiều di tích nghệ thuật.
Tháng 11 – 1841, Stendhal trở
về Pari, ông định lưu lại đây ít lâu. Đêm 22 tháng 8 năm 1842, ông chẳng may bị
bệnh áp huyết đột ngột và chết trên đường phố Pari. Thi hài ông được mai táng ở
nghĩa trang Montmartre với bia mộ được ghi một cách khiêm tốn theo di chúc: “A.
Beyle, người Milan. Đã sống, đã viết, đã yêu”.
Stendhal được xem là người mở
đầu cho trào lưu chủ nghĩa hiện thực phê phán trong văn học nước Pháp.
1.2. Quan điểm sáng tác
Mặc dù giàu lòng hăng say với trào lưu lãng mạn nhưng Stendal không hề
bị cuốn theo trào lưu ấy. Đối với ông, một độc giả chăm chú của các nhà ý thức
hệ, tâm lý học không phải là một công cuộc nghiên cứu vô bổ. Người ta đạt đến
đó bằng sự phân tích những động thái, đó là điều mà tập “khảo luận về tình yêu”
(1832) của ông muốn chứng minh. Stendhal là một người lãng mạn có ý thức tự phê
và hoài nghi.
Hầu hết các tiểu thuyết của Stendhal xuất phát từ thực tại. Không chấp
nhận sự mỹ lệ diêm dúa cùng sự hùng biện giật gân, ông chỉ có một quy luật:
“Đúng sự thật”. Từ một vụ án hình sự năm 1831, tiểu thuyết Đỏ và Đen ra đời. Tu viện thành Parme (1839) dựa vào một tập biên
niên sử của Ý thời phục Hưng. Stendhal quan sát với sự sáng suốt của khoa học,
khách quan những tình cảm và những động cơ của nhân vật từ đó đưa đến một hình
thức hài hước, một cái nhìn soi mói tinh nghịch.
2.
Tiểu thuyết Đỏ và Đen
2.1. Hoàn cảnh ra đời
Vào thời gian Stendhal
viết Dạo chơi ở Rôm, người ta đã thấy trong giấy tờ của ông có tập
dự thảo mang tên “Julien”. Sau đó Stendhal ghi lại là “Ý niệm về
Julien” nảy ra ở ông vào cuối tháng mười năm 1828.
Sự kiện gợi ý cho nhà văn là vụ
án đã được ông thuật lại trong Dạo chơi ở Rôm về anh thợ làm
đồ gỗ Lafácgơ giết người yêu để trừng phạt sự phản bội cũng như sự xúc phạm. Và
một vụ xảy ra tại Grơnôblơ, đăng ở mục thời sự trong Nhật báo tòa án (La Gazette
des Tribunaux) từ 28 đến 31 tháng 12 năm 1827: Một thanh niên là Antoine
Berthet, con một thợ thủ công theo học ở chủng viện, sau đó làm gia sư ở một
gia đình giàu có được bà chủ yêu quý. Vì ghen anh ta đã giết bà này và thế là
bị kết án tử hình.
Qua nhận xét của Stendhal về
Lafácgơ thấp thoáng vấn đề của cuốn tiểu thuyết lớn này “Trong khi các tầng
lớp trên của Pari dường như mất khả năng cảm thụ mãnh liệt và bền bỉ, thì dục
vọng biểu lộ một nghị lực kinh khủng trong tầng lớp tiểu tư sản, ở những thanh
niên như Lafácgơ, được học hành tử tế nhưng vì không có của nên buộc phải làm
việc và chịu túng thiếu. Nhờ phải làm việc mà đã thoát khỏi trăm ngàn nghĩa vụ
lặt vặt trong giới thượng lưu, thoát khỏi cách nhìn và cảm thụ của giới này, nó
làm cuộc sống héo úa đi; họ vẫn giữ được ước muốn mãnh liệt vì họ cảm thụ mãnh
liệt. Có lẽ tất cả các cá nhân này đều xuất hiện từ tầng lớp của Lafácgơ. Trước
kia, Napoléon cũng tập hợp những trạng huống này: học vấn tử tế, trí tưởng
tượng nồng nhiệt và sự nghèo nàn tột độ”. Còn vụ án Berthet được nhà văn sử
dụng nhiều chi tiết cụ thể bên ngoài, cho đến cả chi tiết nạn nhân bị thương mà
không chết.
Người ta sẽ bắt gặp hai tuýp
nhân vật điển hình của Stendhal mà một đại diện tiêu biểu là nhân vật Julien
Sorel trong tiểu thuyết Đỏ và Đen, bị
ám ảnh bởi ước muốn thành đạt, để thoát khỏi phải trở thành tính toán, thâm
hiểm, lưỡng lự giữa nhà thờ (áo đen) và quân đội (áo đỏ), khiến xã hội phải
thừa nhận mình. Nhờ vào trí tưởng tượng, kinh nghiệm sống phong phú và sức sáng
tạo của mình, Stendhal đã dựng nên một cốt truyện với những nhân vật và tình
tiết mang một ý nghĩa xã hội rộng lớn, đặc biệt là những phát hiện tinh tế và
sắc sảo trong việc phân tích tâm lý con người. Đỏ và Đen đã chạm đến thế giới nội tâm con người, miêu tả những
chuyển biến tâm lý tinh tế nhất của một người thanh niên nước Pháp lúc bấy giờ
qua nhân vật Julien để từ đó dựng lên một hiện thực nước Pháp sống động và đầy
bi kịch. Tác phẩm này đã ghi nhận một tài năng tiểu thuyết kiệt xuất trên văn
đàn Pháp.
2.2.
Tóm tắt nội dung
Tiểu
thuyết Đỏ và Đen có nhân vật trung
tâm là Julien Sorel, một nhân vật “kiểu Stendhal” được tác giả thể hiện qua hầu
hết các nhân vật trong các tác phẩm của ông. Julien Sorel với vẻ đẹp thanh tú,
hơi xanh xao nhưng thông minh, sắc sảo, đầy cá tính và có nhiều tham vọng. Anh
là một thanh niên thuộc giai cấp bình dân, là con một người xẻ cây ở địa phương
Verrières nước Pháp. Vì vậy, Julien Sorel luôn luôn ấp ủ trong lòng giấc mơ
thành đạt và tự khẳng định cá nhân mình bằng danh vọng, vinh quang với bất cứ
con đường nào: “Đối với Julien, đạt tới giàu sang, là trước hết phải ra khỏi
Verie, anh thù ghét quê hương của anh. Tất cả những điều anh trông thấy ở đó
làm cho đầu óc anh giá lạnh”.
Vì tham tiền, bố Julien đã buộc anh vào làm gia sư cho
gia đình thị trưởng De Rênal. Tại đây, anh bị chinh phục một phần vì vẻ đẹp dịu
dàng, đài cát của bà De Rênal, còn một phần khác anh vẫn là muốn chinh phục
cánh cửa thượng lưu. Bà De Rênal là một phụ nữ đa cảm, từ lâu vẫn sống trong sự
phục tùng với ông chồng dốt nát, thô thiển và nhiều tuổi hơn mình nên khi
Julien xuất hiện, bà đã bị tính cách mạnh mẽ cộng với vẻ quyến rũ của chàng gia
sư trẻ tuổi này chinh phục. Cuộc tình vụng trộm đầy thơ mộng xảy ra không được
bao lâu thì có dư luận bàn tán. Ở Verrières vẫn luôn có những tranh chấp ngấm
ngầm về quyền lợi và danh vọng giữa những người có quyền thế, lúc nào cũng ganh
ghét soi mói nhau, nên thị trưởng de Rênal rất sợ tai tiếng làm tổn hại đến
thanh danh hơn là đau khổ vì việc vợ ngoại tình. Julien Sorel buộc phải ra đi để
bảo toàn danh dự cho bà de Rênal.
Anh được một tu sĩ đỡ đầu, cho vào học tại trường thần học,
mong sau này có chút chức sắc trong giáo hội để làm phương tiện đi lên (trong
xã hội trước Cách mạng tư sản Pháp (1789) được chia thành ba đẳng cấp: quý tộc,
tu sĩ nhà thờ Thiên Chúa giáo và tư sản). Tại trường thần học, Julien không thể
chịu đựng nỗi lối sống và thiết lập mối quan hệ với những người xung quanh, nên
đường mượn phương tiện “áo chăng đen” của anh không thể thực hiện được.
Anh lại được giới thiệu đến làm thư ký riêng cho hầu tước
de La Môle, một gia đình thế gia vọng tộc của Pháp. Do thông minh có năng lực
và nhất là có cá tính đặc biệt, ngoại hình thu hút quyến rũ nên Julien đã tạo
cho mình một nét riêng trong xã hội thượng lưu đầy nghi thức nhàm chán của những
con người sáo rỗng, giả dối. Thêm một lần nữa, anh được Hầu tước tin dùng và
yêu thích. Con gái hầu tước là tiểu thư Mathilde, một cô gái thông minh, kiêu kỳ
và có cá tính mạnh mẽ đã dần dần bị chinh phục bởi sự vượt trội của Julien so với
những chàng trai trong đám quý tộc mà cô đã tiếp xúc. Trong mối quan hệ nửa
tình yêu, nửa tính toán, vừa say mê vừa tỉnh táo này Julien tưởng như mình đã đạt
đến mọi vinh quang khi biết Mathilde có thai. Chính vì điều này, hầu tước buộc
lòng phải thu xếp và bằng mọi cách “quý tộc hóa” người thư ký của mình và tạo
tương lai danh vọng cho anh bằng sắc nhung phục “đỏ” của con đường binh nghiệp để xứng đáng với cuộc
hôn nhân với Mathilde. Do áp lực với thế lực tôn giáo ở Verieres, vốn không ai
ưa gì với sự thành đạt quá nhanh của những thanh niên hãnh tiến như Julien nên
bà de Rênal bị một Linh mục địa phương buộc phải viết thư tố cáo với Hầu tước về
mối quan hệ giữa Julien với bà trước đây. Mọi sự lỡ vỡ, Julien bị tổn thương nặng
nên đã từ chối mọi sự đính chính cần thiết để cứu vãn tương lai. Anh trở về
Verriesre rình bắn bà De Renal, dù bà không chết, anh vẫn bị kết án tử hình.
Anh từ chối mọi sự bào chữa của luật sư để chống án khi anh đã nhân thức được rằng
mình đã mắc tội lớn vì dám mơ màng tới việc ngoi lên khỏi thân phận thường dân.
Anh thấy rằng mình vẫn yêu bà De Renal dù bà đã đẩy anh đến đường cùng. Bà De
Renal cũng mất đột ngột sau ba hôm Julien bị xử tử.
2.3. Giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật
Với con mắt sắc sảo của một nhà văn hiện thực, Stendhal
đã nhìn nhận ra được cái tình thế tất yếu của xã hội Pháp thời Trung hưng mà
ông đã mô tả sinh động và hết sức thành công trong kiệt tác Đỏ và Đen. Sự phản ánh về hiện thực của
xã hội Pháp đương thời đen tối với nhiều thế lực đã đẩy con người đến bước đường
cùng. Có thể đưa ra cái hiện thực đó qua hình ảnh của một số nhân vật trong tác
phẩm. Julien là con người có khát vọng được vươn lên, với mong muốn có một vị
trí xã hội xứng đáng với tài năng và nghị lực của mình nhưng trong cuộc đụng độ
giữa cá nhân với xã hội, luôn bị các thế lực tư sản, quý tộc, nhà thờ chặn bước
tiến. Bà De Rênal là nạn nhân của cuộc hôn nhân phong kiến tư sản, chịu sự tác
động của đồng tiền, hậu quả của chế dộ tư hữu nói chung và của chế độ tư sản
nói riêng. Chung sống với ông De Rênal là người chống chuyên chế, chạy theo dục
vọng và tiền bạc, sống không có tình yêu. Các thế lực tôn giáo đã ra sức ngăn cản
và phá hoại tình yêu thật sự của bà với Julien.
Trong văn học Pháp đã xuất hiện thể loại tiểu thuyết hiện
thực mang nội dung phê phán, miêu tả chân thực cuộc sống theo quan điểm lịch sử,
bằng bức tranh khái quát một thực trạng xã hội, với một dàn nhân vật rộng lớn
bao quát mọi tầng lớp từ các tu sĩ đến nhà doanh nghiệp, các phu nhân và tiểu
thư quý tộc… Đây là những chân dung và tính cách điển hình của mỗi giai tầng xã
hội.
II.
Julien Sorel – Nhân vật điển hình trong hoàn cảnh điển hình Pháp
2.1.
Xuất thân của Julien Sorel
– sự hình thành nhân cách ban đầu của nhân vật
Julien Sorel
xuất thân trong một gia đình thợ xẻ gỗ thôn quê dọc bờ sông Đup. Bố Julien là 1
người thợ xẻ thất học, có tiền và cũng đã ăn phải cái bã tư sản nghĩa là ở lão
ta tính vụ lợi, tham tiền đã phát triển đến mức độ bóp nghẹt hết cả cái gì được
gọi là tình cảm con người. Khi vào nhà tù thăm con bị kết án tử hình, lão không
che giấu được nỗi vui mừng khi nghe tin con nói đã để dành một ít tiền, lão đã
đem số tiền đó đi khoe với những kẻ hay ghen tỵ với lão. Julien coi bố và các
anh trong gia đình như những kẻ thù, anh học được ngay trong chính gia đình anh
cái thói giả dối, che đậy mọi ý nghĩ và tình cảm của mình để khỏi bị ăn đòn và
được yên thân.
Anh may mắn gặp được người thầy đầu tiên là một viên thiếu
tá quân y già trong quân đội Napoléon, người này khuyên Julien học và dạy dỗ
anh theo cái tinh thần cách mạng và lý tưởng anh hùng của TK XVIII lẫn lộn với
sự sùng bái cá nhân Napoléon. Julien được học tiếng La tinh và lịch sử, khi ông
bác sĩ quân y chết, ông đã di tặng anh tấm huân chương Bắc Đẩu bội tinh của
ông, những món tiền chưa lĩnh của lương quân nhân hưu trí và ba bốn chục quyển
sách.
Là người thông minh, có chí khí và nghị lực, lại được học
hành, như một điều tự nhiên Julien vượt ra ngoài cái khuôn khổ chật hẹp, tầm
thường của gia đình anh. Để làm được điều đó, bấy lâu nay anh đã ôm ấp trong
lòng một mối tham vọng to lớn, mãnh liệt hiếm có mà anh ta có đủ nghị lực, kiên
cường để thực hiện đến thành công, không ai có thể ngờ được rằng đằng sau cái bộ
mặt giống như con gái, yếu ớt, xanh xao và dịu dàng kia lại che giấu cái quyết
tâm không gì lay chuyển nổi là thà chịu muôn ngàn cái chết còn hơn là không đạt
tới giàu sang. Vì vẻ bề ngoài nhìn yếu ớt nên bị chính gia đình mình coi khinh,
coi Juylien như 1 kẻ ăn bám vào gia đình.
Cùng với những người anh của mình, Julien làm việc tại xưởng
gỗ để trông coi sự hoạt động của tất cả bộ máy nhưng sở thích lớn nhất của anh
vẫn là đọc sách, anh bỏ bê công việc tại xưởng gỗ mà chăm chú đọc sách làm cha
mình là lão Xoren vô cùng tức giận. Lão Xoren ghét cay ghét độc thói hay đọc
sách vì bản thân lão không biết chữ nhưng vì lời đề nghị món tiền béo bở từ ông
thị trưởng De Rênal dành cho Julien nếu anh chịu đến nhà De Rênal dạy tiếng La
tinh cho con của họ, lão tìm Julien và ép anh bằng mọi cách phải gói ghém quần
áo ra đi như một cách thoát nợ với Julien cùng ý nghĩ có lợi cho xưởng cưa của
lão.
Như vậy ngay từ trong gia đình, Julien đã phải học cái
thói giả dối, che đậy mọi ý nghĩ và tình cảm để được sống yên thân. Sự dốt nát
và tham tiền của người cha cùng với thái độ cay nghiệt của những người anh đã
khiến Julien ôm ấp trong lòng một tham vọng lớn lao, một tham vọng mà không ai
nghĩ nó xuất phát từ một chàng trai có tầm vóc mảnh mai, xanh xao: từ bỏ cuộc sống
cũ để vươn lên cuộc sống giàu sang, “Đối với Julien, đạt tới giàu sang, là trước
hết phải ra khỏi Verie, anh thù ghét quê hương của anh”. Đây chính là bước đầu
trong việc hình thành tính cách nhân vật: sống trong một gia đình có nhiều mâu
thuẫn, tâm lý Julien ở trong thế động, đầy mâu thuẫn và có những trạng thái tâm
lý trái ngược nhau, luôn tự đấu tranh để một mặt không bị đồng hóa bởi gia
đình, mặt khác vươn lên thoát khỏi cuộc sống tối tăm nghèo khổ. Bằng việc đặt Julien vào giữa khối mâu
thuẫn: ngoại hình mảnh mai, xanh xao nhưng bên trong lại là người có chí khí,
tham vọng lớn; xuất thân từ một gia đình thất học nhưng chàng lại là người duy
nhất được học hành và bị xa lánh. Giữa một khối mâu thuẫn như thế, việc xác lập
vị trí của mình trong xã hội là một điều tất yếu, có điều kiện. Stendhal rất
khéo léo để cho nhân vật sinh ra từ khối mâu thuẫn đó. Từ những điều kiện đó,
bước đầu xây dựng bàn đạp để nhân vật nhún chân vào một xã hội cao hơn.Nghệ thuật
phân tích tâm lý chính là sự sáng tạo cơ bản trong Đỏ và Đen của Stendhal qua hình tượng nhân vật Julien Sorel.
2.2.
Julien về làm việc cho ông bà De Rênal – bước
khởi đầu của tham vọng thượng lưu
2.2.1. Tình ý với bà De Rênal
Trong một cơ hội Julien đã được nhận vào gia
đình giàu có danh giá ở một tỉnh lẻ gần nơi anh sinh sống, đến với gia đình ông
bà De Renal làm gia sư cho lũ trẻ, anh lại được chứng tỏ mình hơn khi biết tiếng
La Tinh và trí nhớ siêu phàm. Có thể nói Julien là một trường hợp ngoại lệ
trong môi trường sống của mình. Ở gia đình người thợ xẻ vẻ ưu tư dáng thanh tú,
chút kiến thức có được nhờ “may mắn” khiến anh thành xa lạ thậm chí “bị tất cả mọingười nhà khinh bỉ”. Nhưng bên trong chàng
thanh niên mười chín tuổi, có vẻ bề ngoài như đứa trẻ rụt rè yếu đuối, thì một
sức mạnh sục sôi, một nghị lực lớn lao, một đầu óc mẫn tuệ, một tính cách kiêu
hãnh, một tâm hồn nhạy cảm. Một con người nhỏ bé ở cuối bậc thang xã hội ấy cảm
thấy mình có khả năng làm những việc lớn, vượt lên trên lũ nhà giàu, chính vì
thế mà dù bị tất cả người trong nhà cười chê, khinh bỉ thì chàng vẫn điều đặn tối
tối đến nhà thờ, không phải vì tình yêu mến hay lòng mộ đạo mà chàng nghĩ ở nơi
này sẽ cho chàng một cơ hội bước lên một tầng lớp một địa vị xã hội mới “ngay từ thời thơ ấu chàng, anh đã có những
lúc cuồng nhiệt. Khi đó anh mơ màng khoái trá một ngày kia anh sẽ được giới thiệu
với những người đàn bà đẹp của Pari”. Cái tham vọng muốn vượt lên trên bạn
nhà giàu, muốn mọi người phải công nhận mình nó luôn thôi thúc bên trong con
người anh nó biến anh thành một người “dừng
chân lại một lát ở nhà thờ, có lẽ có lợi cho trò giảo quyệt của anh”.
Ngay từ đầu tác phẩm, Stendhal đã cho thấy
tài năng của mình trong nghệ thuật phân tích tâm lý nhân vật với việc bộc lộ đời
sống tinh thần thông qua độc thoại nội tâm để làm rõ con người bên trong. Tiếng nói bên trong tâm hồn nhân vật là ý nghĩ thầm kín, là lời tự
nhủ thầm kín hoặc nhân vật nói to lên với mình. Với quan điềm sáng tác là viết nên những điều
đúng sự thật, độc thoại nội tâm của Stendhal qua nhân vật Julien vì thế rất
chân thật, sát với tâm lý con người.Trong
Đỏ và đen độc thoại nội tâm xuất hiện
dưới hai dạng: Ở dạng thuần túy tác giả chỉ rõ nhân vật “nghĩ”, “tự nhủ” hoặc
nhân vật nói to với mình và những ý nghĩ này của nhân vật thường để trong ngoặc
kép; ở dạng lời nói nửa trực tiếp tác giả trực tiếp phơi bày, phân tích tâm lý
nhân vật, nhưng tới một lúc nào đó, giọng tác giả hòa quyện vào giọng nhân vật
khiến ta khó phân biệt rạch ròi, nhưng cũng có khi tác giả sử dụng xen kẽ hai
hình thức trên.
Julien yêu bà De Renal – người phụ nữ thuộc tầng lớp thượng lưu.
Nhưng trái ngược với điều ấy thì anh lại thù ghét và kinh tởm cái xã hội thượng
lưu mà anh được dự vào. Nhưng có phải anh căm ghét nó hay vì anh được xếp ngồi ở
cuối bàn buổi tiệc? Điều đó như một cái gì đó thúc đẩy anh vượt lên trên, trên cái bàn ăn ấy
trên cái địa vị mà giờ họ gắn cho anh. Julien ngày càng được tiếng tăm trong
ngôi nhà kia và ngoài cái tỉnh lẻ đó thì bà De Renal cũng quan tâm anh nhiều
hơn. Bằng việc nghĩ đến sự nghèo khổ của
Julien về vật chất và muốn giúp đỡ anh nhưng anh từ chối và xem những điều đó
là sự xúc phạm. Như để chuộc lại cái lỗi nhục mạ vô tình mà bà đã phạm đối với
anh, bà càng chăm sóc anh vô cùng âu yếm, bên ngoài có nguôi đi phần nào tức giận
nhưng bên trong anh lại nghĩ “những kẻ
nhà giàu kia là như thế đó, họ làm nhục người ta, rồi tưởng có thể đền bù mọichuyện
bằng một vài trò khỉ!”.
Anh khinh bỉ sâu sắc những trò của ông quận trưởng và những quân
tàn ác hoặc những đồ ngu xuẩn! Vì thế
cho nên anh sống hằng ngày với bà De Renal. Khi cha xứ gọi anh đến với ý muốn
anh kết hôn với Elida thì anh đã từ chối một cách khéo léo và thông minh nhưng
vẫn không thể dấu được cái tham vọng bên trong con người anh “Mối nồng nhiệt âm thầm mà ông nói với ta,
chính là mưu đồ phú quý của ta” chính vì kẻ đó mà anh không thể lấy một người
đàn bà bình thường như Elida , anh đang mưu tính để đạt được bằng mọi cách.
Mưu đồ phú quý của Julien chính là phu nhân thị trưởng De Renal.
Julien mưu đồ chiếm lấy tình cảm của bà, với việc làm đó, chàng đã có thể trả
thù ông thị trưởng chồng bà, bởi những khinh miệt mà lão đã ném vào chàng.
Julien khoái trá và giả dối bởi mục đích của mình. Chàng nắm lấy tay bà De
Renal, như một sự thăm dò từ phía đối phương, để rồi những lần sau đó, chàng
tin chắc rằng bà De Renal yêu chàng, thì chàng bắt đầu tấn côn mạnh mẽ hơn.
Julien rất khôn khéo khi sắp đặt mọi thứ. Chàng không vồ vập, cũng chẳng nóng vội,
từng bước từng bước chàng nắm lấy cảm tình của bà De Renal để rồi đến khi chàng
toàn thắng trong đêm vụng trộm đầu tiên với bà De Renal.
Trong suốt quá trình chinh phục bà De Renal, Julien vừa phải chiến
đấu với chính mình vừa phải chiến đấu với lý trí của bà De Renal. Khối mâu thuẫn
bắt đầu lớn dần lên. Một mặt, trong chàng là cuộc chiến đấu giữa cái tôi rụt rè
và cái tôi tham vọng trong mình. Mặt khác, cuộc chiến bên ngoài giữa chàng với
bà De Renal khiến chàng mất rất nhiều công sức mới thắng được bà. Chiến thắng
đó khiến chàng thấy thỏa mãn nhưng bù lại, chàng phải tự dằn vặt chính mình.
Stendhal đặt vào con người đó những khối mâu thuẫn mà không thể lí giải được.
Cuộc chiến giữa đỏ và đen, giữa con người lương thiện và con người giả trá chưa
bao giờ lắng xuống, ngay cả khi giây phút ái tình dễ làm con người ta mông muội
thì kẻ sùng bái Napoleon vẫn luôn vùng vẫy giữa những tham vọng của nó.
Julien trong đêm vụng trộm đầu tiên đã có những thay đổi về mặt
tâm lý rất tinh tế. Vì muốn được những tham vọng cá nhân mạnh, anh luôn muốn tự
khẳng định mình nên đã làm một việc hết sức táo bạo “ghé ngay miệng vào tai bà De Renal và đánh liều đến có thể làm liên lụy
ghê gướm cho bà, anh nói: Thưa bà, đêm nay, đúng hai giờ, tôi sẻ sang buồng bà,
tôi có chuyện càn nói với bà”. Vì sợ không được chuẩn y, vai trò quyến rũ của
anh làm nhọc lòng anh, anh tìm đủ mọi cách gây sự chú ý, tìm mọi cách quyến rũ
thì nó trở nên vụng về, bối rối vì tình trạng hầu như thất vọng của công việc
mưu đồ đó, vì tinh thần bi quan, đang lo lắng cho giờ phút sắp tới diễn ra nên
anh tưởng bà Đervin khinh bỉ và bà De Renal cũng vậy như vậy thì làm anh buồn bực
và rất nhục nhã.
Cuối cùng cái thời khắc anh chờ đợi hai giờ cũng đến anh tự đấu
tranh với lòng mình “ta sẽ sang buồng bà”
cho dù ta có lổ mãn, còn vụng dại giống như nhà quê “nhưng ít ra ta không nhu nhược”
anh chỉ xem hành đọng qua phòng bà De Renal là lời khẳng địnhcủa cái tôi
dũng cảm của anh “ Julien tự hào là dũng
cảm cũng có lý” tuy nhiên anh vẫn run đến nổi hai gối đụng vào nhau nhưng với
lòng kiêu ngạo “thà chịu muôn ngàn cái chết
còn hơn không đạt tới giàu sang” nó đã thúc đẩy, đã làm động lực cho anh
anh mở cửa và trở lại vai trò tự nhiên thế nhưng giây phút nào, tình cảm nồng
nhiệt vẫn có thể bột phát, phá hoại toàn bộ những kế hoạch đã can nhắc kĩ lưỡng,
con người tàn nhẫn, khô khan vẫn có thể đắm say “và bà nói vói anh một cách nghiêm khắc, nên anh nước mắt ròng ròng”
nhưng vài giờ sau anh không còn phải khao khát gì nửa, nhờ ở tình yêu mà anh đã
gây nên một ấn tượng tốt anh đã có được một cuộc chiến thắng nhưng cái thắng lợi
của cái giảo quyệt đã làm anh gê tưởm, sự mâu thuẫn bên trong con người lương
thiện thật thà muốn vươn lên xã hội một cách quang minh, muốn nhờ học thức mà vươn lên, giờ lại phải vươn lên bằng những thứ trái với
trái tim bên trong con người thứ hai giảo quyệt mà chính anh thấy ghê tởm bản
thân mình.
Vẫn trung thành với cái gọi là “bổn phận” anh không bỏ lỡ những tình
tự mình đã vạch ra, cứ chuông điểm hai giờ thì anh qua buồng người tình để đạt
mục đích. Giờ thì anh không còn lo lắng, không còn sợ bị từ chối, không sợ người
ta khinh bỉ, không chăm chăm nghĩ đến vai trò phải đóng nên anh rất sung sướng
và hạnh phúc với người tình. Anh vui sướng điên cuồng khi nghe người tình nói đến
nỗi lo sợ về khoảng cách tuổi tác làm anh quên hết nỗi lo sợ bị xem như gã tình
nhân hạ thuộc, vì cớ dòng dõi thấp hèn. May sao hôm đó anh hầu như không có cái
vỏ giả tạo, chỉ trong ít ngày Julien khi được tiếp xúc khi được yêu nhiều thì
anh vẫn thấy nàng có một tâm hồn hiền hậu của thiên thần và nhan sắc chẳng ai
hơn. Trong lúc đó làm anh quên đi những tham vọng của mình, Julien cảm thấy mê
người đến cả mũ áo của tình nhân. Có những lúc mặc dù quen với sự giả tạo, anh
thấy sự vui thích vô cùng thích thú từ người bạn tình, anh vẫn chưa bao giờ được
ai yêu, anh thích thú, hạnh phúc đến nổi anh định thú nhận với bà tất cả những
tham vọng của anh từ trước đến giờ, phải chăng tình yêu chân thành, nồng nhiệt
không phân biệt giàu nghèo, đẳng cấp, địa vị trong xã hội đã cảm thán được con
người trẻ tuổi đầy tham vọng kia, luôn xem những hành động của mình đối với người
phụ nử kia là “bổn phận”.
Nhưng thật không may cho người đàn bà ấy đáng thương khi anh sắp
yêu bà thắm thiết vì “bà hiền hậu, dịu
dàng và yêu ta thắm thiết. nhưng bà ấy được nuôi dưỡng ở phe đối địch” Napoleon thần tượng của lòng anh đặc trưng
cho thời đại anh hùng không trở lại, lại làm thức tỉnh cái “bổn phận” nơi anh,
làm anh phải đánh bại những kẻ đã hạ nhục anh, những kẻ thống trị “chỉ cần một tâm hồn đầy tớ”.
Stendhal luôn giữ cho tâm hồn Julien một khối mâu thuẫn không bao
giờ dứt, và hơn nữa, mối mâu thuẫn ngày càng tăng dần theo điều kiện và hoàn cảnh,
qua những hành động của nhân vật. Nội tâm nhân vật càng ngày càng phức tạp và
ngòi bút của tác giả ngày càng tinh vi hơn qua những chuyển biến trong suy nghĩ
và hành động.
2.3.
Julien Sorel vào chủng viện Besancon
Ý nghĩa khoảng thời gian sám hối
Julien trong chủng viện
Trong Đỏ và Đen, cốt
truyện được sắp xếp theo trật tự thời gian xuôi chiều, trọng tâm của truyện
xoay quanh hành động và suy nghĩ của Julien – nhân vật chính của tác phẩm. Hành
động của nhân vật chính vì vậy cũng đi theo trật tự thời gian, có thể chia hành
động nhân vật gắn liền với các khoảng thời gian quan trọng trong cuộc đời
Julien: ở Verrières, làm gia sư ở nhà ông De Rênal và cuộc chinh phục bà De
Rênal; vào chủng viện ở Bensancon; làm thư ký riêng cho Hầu tước de La Mole ở
Pari và chinh phục tiểu thơ Mathilde; cuối cùng là hành động bắn bà de Rênal,
lên án xã hội trước tòa và chấp nhận cái chết..
Ở Veriere vẫn luôn có những tranh chấp ngấm ngầm
về quyền lợi và danh vọng giữa những người có quyền thế lúc nào cũng ganh ghét
soi mói nhau, nên thị trưởng De Rênal rất sợ tai tiếng làm tổn hại đến thanh
danh hơn là đau khổ vì việc vợ ngoại tình, Julien Sorel buộc phải ra đi để bảo
toàn danh dự cho bà De Rênal. Anh được một tu sĩ đỡ đầu, cho vào học tại trường
thần học, mong sau này có chút chức sắc trong giáo hội để làm phương tiện đi
lên. Tại trường thần học, Julien Sorel không thể chịu đựng nỗi lối sống và thiết
lập mối quan hệ với những người xung quanh. Nên đường mượn phương tiện "áo
chùng đen" của anh không thể thực hiện được.
Ả
tớ gái của bà De Rênal đã từng tỏ tình với Julien và bị chàng cự tuyệt một cách
khinh bỉ, và ả đem lòng oán hận từ lâu. Đây là cơ hội cho ả trả thù, ả đem hết
chuyện lén lút giữa bà chủ và Julien kể hết với ông Valenod, đối thủ chính trị
lợi hại nhất của ông De Rênal. Những bức thư nặc danh tới tấp bay tới tay ông
De Rênal và chẳng bao lâu cả thành phố đều xôn xao bàn tán về vụ lem nhem này.
Khi vị cha xứ biết chuyện, ông lập tức buộc Julien phải rời Verrièses ngay và
cho chọn hoặc gia nhập một chủng viện tại Besancon hoặc đi buôn gỗ với một
thương gia tên là Fouqué tại một làng xa xôi. Với hy vọng sẽ có một địa vị khá
hơn trong tương lai, Julien chọn giải pháp thứ nhất.
Julien
không hợp với việc đi tu và chàng quan niệm rằng thời gian lưu lại chủng viện
chỉ là một chuỗi ngày sám hối không thể tránh được. Chàng tự cho mình là một
người đạo đức giả nhất trên đời, nhưng thực ra chàng đang sống giữa một đám người
đạo đức giả hơn chàng gấp bội vì họ toàn là bọn xuất thân từ đám nhà quê với
tâm nguyện duy nhất là làm sao được ăn ngon, mặc đẹp. Họ đố kỵ Julien vì chàng
có tài ăn nói và thông minh quá.
Julien
lúc bị giam trong nhà lao đã nói với bạn là Fukê: “Này, bọn Hội thánh Bensancon
quý hóa ấy cái gì chúng cũng làm tiền được cả; nếu anh khéo thu xếp, chúng sẽ
bán cho anh cái xác chết của tôi đấy…”.
Mối quan hệ giữa Julien và vị trưởng giáo Abbe’ pirard
Người bạn tốt duy nhất của Julien là vị trưởng giáo khắc khổ Abbé
Pirard. “Cha Pirard khuyên Julien không nên gia nhập một hội kín nào hoặc
một thánh hội kín nào mà không có sự đồng ý của ông”. Khi linh mục Sa-Becna viết
thư đề bạt Julien làm phụ giảng về Tân và Cựu ước, thì Julien rất cảm kích, lại
gần và cầm lấy bàn tay của cha Pirad, đưa lên môi, sau những suy nghĩ của cha
Pirad, Julien nước mắt ròng ròng, cha Pirad hai tay ôm lấy Julien,giây phút thật
êm đềm của cả hai người.
Khi ông này được hầu tước De La Mole triệu về Paris, ông đã dàn xếp
để Julien làm bí thư cho hầu tước. Julien rất hài lòng với nhiệm vụ mới và
chàng sửa soạn đi Paris. Trên đường đi, chàng không quên ghé lại Verrières và hưởng
hai đêm thần tiên với bà De Rênal. Anh ta căm ghét sâu sắc xã hội quý tộc, tư sản
và nhà thờ, nhưng lại muốn có được một vị trí xã hội xứng đáng với tài năng và
nghị lực của mình. Nhưng trong cuộc đụng độ giữa cá nhân và xã hội, ngay lúc gần
thực hiện được ước mơ của mình, thì các thế lực quý tộc, tư sản và nhà thờ luôn
luôn chặn bước tiến của anh ta, anh ta nhận ra sự “tuyệt diệt niềm hi vọng của
cả một lớp thanh niên” mà anh ta không thể nào chấp nhận được. Và phó giám mục Frile là một con người quỷ quyệt. Hắn đứng đầu cả
mạng lưới Hội thánh ở Bensancon, có tiếng là “cất lên hạ xuống những
viên tỉnh trưởng như chơi, hắn mà gởi thông điệp về Pari thì các quan tòa, tỉnh
trưởng và cho đến cả tướng tá trong doanh trại đều phải run sợ”, nhưng lại sử dụng mưu kế bỉ ổi, nhơ nhớp để hạ Julien – học trò
cưng của ông Pirard – từ hạng nhất xuống hạng 198 trong kỳ sát hạch. Ông ta
“lấy làm sung sướng được làm như thế để làm nhục kẻ thù của ông ta, là ông
Pirard theo phái Jăngxênit”. Cái tên phó giám mục đó thiếu
chút nữa là quỳ xuống chân cô gái Mathilde, khi hắn biết cô này là bạn thân của
bà cháu gái có uy thế của Đức Cha nắm trong tay quyền phân phối chức giám mục
trên toàn nước Pháp.
Những người như cha xứ Chélan và linh mục Pirard là những nhà tu
sĩ tốt bụng, thành thật thờ Chúa, không ham tiền tài, địa vị, nhưng lại bị phái
Jêduyt tìm cách bẫy đi, mặc dầu tuổi đã già. Còn lại là cả một bọn giáo sĩ giả
nhân giả nghĩa, chạy theo tiền tài, địa vị, tàn ác, quỷ quyệt không kém gì những
bọn quý tộc và tư sản. Nơi đào tạo ra họ chính là chủng viện Bensancon, một “địa ngục trần gian”. Ở trường học tôn giáo đó, các
sinh đồ coi nhau như kẻ thù, hàng giờ hàng phút phải giả dối che đậy mọi ý
nghĩ, tình cảm riêng, vì “sự dò la và tố cáo giữa bạn học với nhau được
khuyến khích”, còn học hành giỏi giang đứng đầu về các giáo lý, lịch sử giáo hội… lại là “một tội lỗi huy hoàng”. Ở đó, chỉ có “sự phục tùng trái tim là tất cả”. Tất cả nền
giáo dục của chủng viện đóng khung ở “một tấm lòng kính trọng mênh mông và vô
biên đối với đồng tiền khô và lỏng”, nghĩa là tiền mặt và sự thần
phục giáo hoàng, vị Chúa thứ hai ở trái đất. Và đại đa số sinh đồ đó xuất thân
từ nông dân nghèo khổ, chỉ trông thấy ở nghề thầy tu cái hạnh phúc lâu dài “được
ăn uống no nê và có một bộ áo ấm về mùa đông”. Một nguyên lý ngự trị trong thế
giới tôn giáo là “ý niệm về tôn giáo gắn chặt với ý niệm giả dối và kiếm tiền”,
“những ý niệm hội viên Hội thánh có thế lực là sự tàn ác thâm hiểm và quỷ quyệt
gắn bó khăn khít với nhau”. Julien đứng trước hiện thực đó,
anh ta cảm thấy mình là một kẻ cô độc và đối lập với bọn quý tộc ngu dốt de
Rênal, bọn tư sản Valenod hèn kém, bọn thầy tu bỉ ổi, đê tiện. Trong những chuyện
trò giữa bọn chúng, anh thấy những ý kiến của chúng chẳng phù hợp gì với thực tế,
toàn những chuyện hèn kém, rặt cái “tính thô bỉ và sự vô tình hết sức
phũ phàng đối với tất cả những gì không phải là chuyện tài lợi, địa vị hoặc
huân chương”. Đối với anh, chúng là những “Đồ quỷ quái!” hoặc “Quân ngu xuẩn!”.
Stendhal
đã vẽ ra sáng tỏ vô cùng bước đường suy sụp và đồi bại của bọn quý tộc, và bước
phát triển của bọn tư sản hãnh tiến. Đồng thời, ông cũng vạch rõ sự chi phối của
đồng tiền trong mọi quan hệ xã hội, chính đồng tiền đã chi phối hoàn toàn suy
nghĩ và hành động của những con người ấy.
Nhận thức của Julien về chủng viện
Khi
Julien đến chủng viện Besancon, ông được chào đón trong sự lạnh lùng của các vị
linh mục. Giám đốc chủng viện M.Pirard lúc đầu thì hăm dọa Julien nhưng khi nhận
ra trí thông minh của Julien thì ông rất thích và ông khuyên Julien trở thành một linh mục tài
giỏi. Julien cũng đã làm việc rất tốt nhưng ông không thích cuộc sống ở chủng
viện, Julien không muốn chỉ trở thành một linh mục mà trong tâm trí ông luôn muốn có thể bước vào tầng
lớp tư sản và trở nên thành công trong xã hội Pháp. Nhưng ông không bao giờ để
cho những linh mục khác thấy được ham muốn của mình. Vì vậy những linh mục
trong chủng viện không biết được thói đạo đức giả của Julien và vẫn luôn ganh tỵ
với sự thông minh của ông ấy.
Khi biết những người trong giáo hội tham gia chính trị, ông Pirard
đã rất phẫn nộ và xin từ chức.Qua đó Julien cũng nhận thấy được Giáo Hội là mô hình thu nhỏ về sự bất ổn
chính trị Pháp. Julien cũng cảm thấy căm ghét những người linh mục ở đây vì đời
sống giả dối và sự vô dụng của họ. Julien coi chủng viện chỉ như là một bàn đạp
để ông có thể có được vị trí tốt hơn trong xã hội bằng tất cả những mánh khóe của
mình.
2.4. Diễn biến tâm lý của Julien
trong tình yêu với Mathidle
Julien, chàng thanh niên thức thời giữa xã hội tư sản Pháp, với tham
vọng đặt chân vào giới thượng lưu bằng mọi thủ đoạn, hẳn nhiên chàng không quên
mang cả tình yêu đặt cược vào cuộc vụ lợi. Có thể nói, tình yêu giữa Julien và
Mathidle, đối với chàng, là một cơ hội dễ dàng và nhanh chóng nhất để chàng gia
nhập vào giới thượng lưu.Tình yêu của Julien đối với Mathidle có cả sự mê đắm
và toan tính. Đã có lúc, chàng mê mải ngắm nhìn Mathidle giữa những tên công hầu
bá tước với anh mắt ghen tuông của một người tình. Nhưng cũng có khi, chàng đem
sự toan tính xen vào giữa tình cảm đó, với vẻ kiêu hãnh bên ngoài. Julien theo
như cách nhìn của Mathidle, là một kẻ "tự trọng" và "kiêu ngạo".
Ở đây đã có sự đấu tranh tâm lý trong Julien với tình yêu của Mathidle, đấu
tranh ấy được Stendhal miêu tả tinh tế qua những dòng suy nghĩ của nhân vật.
Julien bị Mathidle quyến rũ bởi vẻ đẹp hình dáng của nàng. Đã nhiều
lần chàng nhìn ngắm Mathidle và thầm nhận xét về dáng đi "uyển chuyển"
của nàng, hay trang phục của nàng "anh
lấy làm vui thích trong thấy sự tương phản giữa trang phục giản dị của cô với
trang phục lộng lẫy hôm trước."..."Chiếc áo dài đen này làm cho cái đẹp
của thân hình cô nổi hơn nhiều. Cô có dáng điệu của một bà hoàng hậu...".
Mặc dù chàng có lúc nể phục nàng, người con gái vượt lên trên hẳn trong cái xã
hội đó với những quan điểm mạnh mẽ, người mà chàng cho là "người đàn bà
siêu việt". Thế nhưng, trong lòng chàng vẫn có một sự khinh bỉ chung cho
giới thượng lưu, và sự khinh bỉ đó cũng đặt vào Mathidle. Chàng gọi Mathidle là
con "búp bê Paris". Trong chàng có sự mâu thuẫn khi nghĩ về cách nhìn
đối với Mathidle, nàng sinh ra trong giới thượng lưu nhưng nàng có một cái đầu
hơn hẳn họ, nàng vừa kiêu ngạo vừa dễ thương. Đối với nàng, chàng vừa say đắm vừa
khinh bỉ.
Chàng
dè dặt bước vào tình yêu với Mathidle bằng sự hồ nghi. Julien không tin tưởng ở
Mathidle. Ban đầu, sự hồ nghi chỉ dừng lại ở sự băn khoăn: "Nàng có yêu ta
không?" Nhiều lần chàng lặp lại câu hỏi đó với chính mình, mỗi khi bắt gặp
cái nhìn, hành động hay lời nói nào đó của Mathidle nhắm đến chàng. Càng dấn gần
tình yêu thì sự đa nghi của chàng lại tăng lên. Khi nhận được bức thư tình của
Mathidle, có một sự đắc thắng hiện lên trong Julien. Chàng dù sung sướng đến mấy
cũng cố nén mình lại, rồi lại bắt đầu tự hỏi liệu có phải đó là một âm mưu?
Mathidle muốn hại chàng? Julien đã nghĩ đến tình huống xấu nhất đó là nếu bị bắt
ở phòng Mathidle, chàng sẽ khai ra tất cả để trả thù. Và khi leo cầu thang lên
cửa sổ phòng Mathidle, tay chàng vẫn lăm lăm khẩu súng. Julien không tin bất kỳ
ai, kể cả người con gái gần gũi chàng nhất, và chàng cực kỳ thận trọng trước mọi
hành động hay lời nói. Mọi lời chàng nói ra đều có mục đích, và chàng luôn xem
chừng thái độ của những người tiếp xúc với chàng, kể cả Mathidle.
Trong tình yêu, Julien lạnh lùng và ích kỷ, chàng ghen tuông với
Cradơnoa, Cayluyx hay Đơ Luyz. Julien cảm
thấy ghen tức khi Mathidle kể cho anh nghe về những bức thư nàng gửi cho
Cradonoa, Cayluyx: "Sao! cả với
chàng Đơ Cayluyx nữa! Juylien kêu lên; và tất cả nỗi lòng ghen tuông cay đắng của
một gã tình nhân bị ruồng bỏ nổ bùng trong câu đó.... Anh đau đớn nhận xét thấy
rằng trong khi nói, cô lại phát hiện thêm được nhiều điều trong lòng cô."
Từ những nối ghen tuông, cái mặc cảm về thân phận mình càng hiện lên rõ ràng
trong Julien. Chàng tưởng chàng đã thắng Cradonoa, nhưng rồi chàng lại thấy
mình lầm. Và chàng đau khổ "nhiều lần ý nghĩ tự tử đến với anh; hình tượng
đó đầy mê ly, khác nào một sự yên nghỉ khoái chá; khác nào cốc nước mát lạnh
đưa đến cho người khốn khổ đang chết khát chết nóng giữa sa mạc." Julien
như kiệt sức trước tình yêu này, mọi thứ đến với chàng vừa cuồng nhiệt nhưng
cũng thật mong manh. Chàng không tin tình yêu Mathidle dành cho mình là thật.
Càng đau khổ chàng càng dằn vặt mình. Và rồi Julien, một cách táo bạo, chàng đã
trèo vào phòng Mathidle lần thứ hai, và lúc đó, tình cảm của Julien cuồng say đến
độ chàng đã quên mang chìa khóa phòng mình về. Với chi tiết đó, có thể thấy rằng,
trong Julien luôn có sự tranh đấu giữa tình cảm và lý trí. Có những lúc lý trí
chiến thắng tình cảm, kìm nén cảm xúc chàng khiến chàng cư xử lạnh lùng với
Mathidle. Nhưng nỗi ghen tuông làm mờ lý trí, cảm xúc đã sai khiến chàng liều mạng
đến với Mathidle. Tình yêu của Julien là một thứ tình cảm phức tạp, nó giằng co
giữa lòng kiêu hãnh và sự cuồng si.
Tuy yêu Mathidle, nhưng hình ảnh bà Đơ Renal vẫn thường xuyên xuất
hiện trong sự so sánh ngầm của Julien khi chàng nhìn Mathidle. Chàng luôn tìm
kiếm ở Mathidle hình bóng của De Rênal. Ngay cả tình cảm dành cho Mathidle
chàng cũng đem ra so sánh với tình cảm trước đây đối với bà De Rênal: "Thật quả không phải là cái thứ khoái lạc của
tâm hồn mà xưa kia anh đã từng đôi khi cảm thấy với bà De Rênal. Trong những cảm
nghĩ lúc đầu này không có tí gì là âu yếm." Có lẽ chính Julien cũng
không hề nhận ra rằng chàng yêu bà De Rênal hơn tất thảy, tình yêu của chàng với
Mathidle chỉ là sự cuồng say của những kẻ thích cảm giác chinh phục hơn là tình
yêu.
Dù tình yêu chàng dành cho Mathidle là chân tình hay không đi nữa,
Julien vẫn luôn tự nhủ mình "phải triệt cái trò cảm xúc ngu dại này đi mới
được". Chàng không cho phép mình yếu mềm trong tình yêu, cũng như không
cho phép lòng kiêu hãnh của mình chùn xuống. Chàng luôn che giấu cảm xúc thật của mình.
Có thể thấy rằng, Julien là một khối mâu thuẫn đặt giữa xã hội đó.
Đứng trước tình yêu, con người mang cả sự chân tình và giả dối cảm thấy dằn vặt,
phải đấu tranh giữa lý trí và cảm xúc để định vị cho mình. Để rồi có lẽ ngay
chính Julien cũng không biết đâu là tình cảm thực sự của mình.
2.4.2.
Tâm lý cao trào của Julien khi biết Mathidle có thai
Tin Mathidle có thai khiến Julien choáng váng. "Anh gần như quên cả cái nguyên tắc xử sự của
anh. Làm sao có thể cố ý lạnh lùng và xúc phạm đối với cô gái tội nghiệp kia,
đã vứt bỏ thân danh vì ta?". Tình thương của chàng dâng lên, và chàng
bông trở nên quyền uy trước Mathidle. Lần đầu tiên, chàng tự nhận mình là chồng
của Mathidle và tỏ ra hết sức trách nhiệm, lo lắng cho nàng: "Danh dự củ em là vô can, anh là chồng em.
Thân phận của cả hai chúng ta sắp biến đổi, do cái hành vi chủ yếu đó. Anh cũng
có quyền của anh."
Khi
mọi chuyện vỡ lở, hầu tước đơ La Mole khi biết sự thực đã cực kỳ giận dữ.
Julien chấp nhận chết nếu không còn cách nào khác, tuy nhiên chàng vẫn không
quên lo lắng cho đứa con của mình. Chàng nửa muốn chết để chuộc tội với hầu tước
đơ La Mole, nhưng nửa còn lại chàng nghĩ đến đứa con của chàng:"Ông cứ giết ta đi, càng tốt, đó là một sự
vui lòng mà ta hiến cho ông...Nhưng, trời ơi, ta yêu cuộc đời...Ta còn phải sống
vì đứa con của ta."
Lúc
này, Julien gần như đã gạt bỏ lý trí ra khỏi trái tim mình, chàng hành động gần
như dựa trên cảm xúc. Trong Julien, cuộc đấu tranh giữa hai mảng Đỏ và Đen vẫn
chưa có hồi kết.
Suy nghĩ của Julien trước kế hoạch
của De La Mole để mình làm con rể
Khi biết mình có thai, ngay lập tức Mathilde đã thú nhận với cha
mình.Hầu tước vô cùng tức giận vì ông cho rằng một kẻ như Julien không xứng
đáng với con gái mình. Tuy nhiên, Hầu Tước không có ý định giết Julien thay vào
đó,ông muốn xây dựng cho Julien một tương lai rức rỡ để có thể xứng đáng với
con gái ông ấy. Dường như Julien không biết rằng ông ấy thực sự là ai và ông ta
muốn gì trong cuộc sống này. Cả Mathilde
và Hầu Tước cảm thấy rằng tham vọng chính trị của Julien sẽ tạo ra một mối nguy
hiểm cho tầng lớp quý tộc và quyết định rằng cách tốt nhất để tạo ra niềm tin của
ông là làm cho anh ta là một trong số những quý tộc. Hầu Tước đã lên kế hoạch để Julien trở thành Trung úy
của Hussars. Điều này làm cho Julien vô cùng sung sướng. Việc được trở thành
Trung úy khiến Julien cảm thấy thỏa mãn và ông nghĩ rằng việc này sẽ kết thúc sự
phiêu lưu trên con đường thay đổi vị trí của mình trong xã hội Pháp.Có thể thấy
rằng sự tự nhận thức ở Julien gắn liền với sự nhận thức những người khác, sự hiểu
biết của đời sống xung quanh và đời sống xã hội.
Đặc điểm thi pháp Stendhal là nghệ thuật độc thoại. Đây là một thi
pháp nghệ thuật để bộc lộ quá trình tự nhận thức của các nhân vật. Với cách sử
dụng độc thoại, tác giả làm cho nhân vật trở nên sống động lạ thường, khoảng
cách giữa tác giả và nhân vật trung tâm không còn nữa, tác giả đã hòa vào thế
giới riêng của nhân vật và kể chuyện bằng chính ngôn ngữ nhân vật, bằng tiết tấu
của tâm hồn nhân vật. Trong phần này, những câu độc thoại của Mathilde, Julien,
De La Mole phần nào đã giúp người đọc hiểu hơn được tính cách của họ.
2.5. Hành động bắn bà De Rênal và
quyết định cuối cùng của Julien Sorel
2.5.1. Diễn biến tâm lý của Julien
từ lúc biết tin bà De Rênal tố cáo đến lúc gặp bà tại nhà thờ và phát sinh hành
động bắn bà gục ngã
Giữa lúc cao vọng của Julien sắp trở
thành sự thật, hầu tước De
La Mote cho chàng một số tiền lớn cộng thêm một gia sản đáng kể,
phong cho chàng làm sĩ quan trong một đơn vị kỵ binh, đặt cho chàng một cái tên
quý phái, và như vậy Julien đủ tư cách cưới cô Mathilde La Mote, làm con
rể ông thì hầu tước nhận được một lá
thư của bà De Rênal cực lực tố cáo Julien và phản đối đám cưới của chàng.
“ Ta có thể tha thứ tất cả, trừ cái dự định quyến
rũ con vì giàu có. Đó, khốn nạn cho con, đó là sự thật xấu xa ghê gớm. Ta nguyện
lời danh dự với con là không đời nào ta đồng ý một cuộc hôn nhân với con người
đó”.
Matinđơ là người đã thông báo cho
chàng tin này, cùng với bức thư tố cáo của bà De Rênal, trong đó có những lời lẽ
vạch trần hết sức cay đắng:
“Nghèo và ham hố, chính nhờ sự giảo huyệt hết sức
tinh vi, và do cuộc quyến rũ một người đàn bà yếu đuối và đau khổ, mà con người
đó đã tìm cách tạo cho mình một địa vị, và trở nên này nọ… Được che đậy bằng một
vẻ ngoài không cầu lợi và bằng những câu văn tiểu thuyết, mục tiêu lớn và duy
nhất của ông ta là đạt tới chỗ sử dụng được ông chủ nhà và tài sản của ông. Ông
ta để lại sau lưng ông ta nỗi đau khổ và những mối hận nghìn thu…”
Bức thư này viết rất dài, rất nắn nót
và có thể xem là một bản cáo trạng đầy nước mắt của bà De Rênal. Julien dễ dàng
nhận ra điều đó vì “phân nửa bức thư bị
xóa nhòa trong nước mắt”. Không chút sợ hãi hay lo lắng hoặc ví như có thì
Julien đã cố che đậy nó với vẻ mặt lạnh lùng trước Matinđơ, anh đón nhận tin
này hết sức bình tĩnh, bằng câu nói đầy giả tạo:
“ Anh không thể chê trách ngài dơ La Môlơ được…
Ngài xử sự đúng lý và cẩn trọng. Có người cha nào lại muốn đem con gái yêu gả
cho con người như vậy”.
Vẻ ngoài lạnh lùng, thực chất, trong
đầu Julien đang toan tính những kế hoạch trả thù. Vôi vàng tạm biệt Matinđơ,
Julien gấp gáp đi Verie tìm bà Rênal.
“ Trong cuộc hành trình gấp rút đó, anh không viết
được cho Matinđơ như anh đã dự định, tay anh chỉ vạch lên giấy được những nét
không thành chữ.”
Julien đến Verie vào sáng chủ nhật và
công việc đầu tiên trong kế hoạch của anh là ghé vào cửa hàng bán võ khí, mua một
cặp súng tay. Anh đi vào ngôi nhà thờ lớn ở Verie và tình cờ gặp bà De Rênal
cũng đang cầu nguyện ở đó.
Trông thấy bà – “người đàn bà trước đây đã yêu anh biết bao, cánh tay Julien bỗng run
lên” đến nỗi anh không thể nào thi hành được ý đồ lúc đầu của mình. Phải
chăng, những rung động, tình cảm ngày xưa đang sống dậy trong Julien, có cái gì
đó muốn chặn lại đôi tay sắp gây ra tội ác.
“Ta không thể nào làm được, anh tự nhủ thầm, về
thể chất mà nói, ta không thể nào làm được”.
Thế nhưng, thứ tình cảm mông muội đó
phút chốc tan biến ngay, anh nhận ra là mình phải hành động. Chút day dứt, đấu
tranh ban đầu nhanh chóng thay thế cho sự phán xét của lý trí.
“Bà De Rênal cúi đầu xuống,… Julien không còn nhận
rõ bà như trước nữa, anh bắn vào bà một phát súng và bắn hụt; anh bắn một phát
thứ hai, bà ngã gục xuống.”
Hành động bắn bà Renal của Julien diễn
ra vô cùng nhanh chóng, chỉ trong vòng ba hồi chuông nhà thờ. Chuông điểm ba tiếng,
tiếng chuông quen thuộc của các xóm làng báo hiệu giờ hành lễ, phải chăng cũng
là tiếng chuông báo tử, tiếng chuông của tội ác mà Julien chính là thủ phạm.
Có thể nói đây là một hành động tự
phát vì muốn bảo vệ cái thứ danh hão của kẻ quý tộc mà trước giờ anh luôn cố gắng,
mất bao nhiêu công sức để gầy dựng. Nóng vội trong quyết định và phán xét con
người, vứt bỏ cả thứ tình yêu say đắm một thời với bà Renal, chính Julien cũng
cảm thấy thẫn thờ sau hành động của mình. Trong khi mọi người sợ hãi, trốn chạy,
anh ta chỉ biết im lặng.
“Julien đứng yên lặng, anh không
trông thấy gì nữa. Khi anh hơi định thần lại, anh thấy các tín đồ chạy trốn ra
khỏi nhà thờ,…”.
Ban đầu, Julien tỏ ra là người chủ động
trong quyết định, hành động của mình, nhưng đến lúc cuối cùng thì chính anh lại
là kẻ hoàn toàn bị động. Julien bắn bà Renal gục ngã nhưng chính anh mới là người
bị ngã gục. “Julien bèn lững thững đi theo vài người đàn bà vừa chạy đi vừa kêu
gào. Một người đàn bà muốn chạy mau hơn những người khác, xô phải anh rất mạnh,
anh ngã, hai chân anh mắc vào một chiếc ghế
dựa bị đám đông xô ngã lăn kềnh…”
Anh mắc kẹt trong đám đông hỗn loạn,
từ vị trí là thủ phạm, Julien trở thành nạn nhân, và cuối cùng thì bị bắt và
đưa vào đề lao.
“Khi nhỏm dậy, anh thấy cổ anh bị bóp chặt, đó là
một viên tuần cảnh mặc lễ phục đến bắt anh. Theo phản xạ, Julien định sử dụng
những khẩu súng nhỏ của anh nhưng một viên tuần cảnh thứ hai nắm lấy hai cánh
tay anh.”
Hành động bắn bà Renal với mục đích kết
thúc những lời tố cáo nhưng cũng từ đây cuộc đời Julien bước sang một trang mới
với những tháng ngày u tối trong nhà ngục. Cánh cửa cuộc đời quý tộc giàu sang
của Julien vừa mở ra thoáng chốc đã vội đóng sập lại.
“ Người ta vào một gian buồng, người ta cùm hai
tay anh lại, người ta để anh ở đó một mình. Cánh cửa đóng lại khóa hai vòng; tất
cả những cái đó được làm rất nhanh và anh không cảm biết gì hết.”
Trong cơn tuyệt vọng, Julien suy
nghĩ:
“Thôi thế là hết. Anh nói to khi hồi tỉnh lại; Phải
rồi, mười lăm ngày nữa, là máy chém… hoặc tự sát trong khoảng thời gian đó”.
Nỗi ám ảnh cái chết đeo bám con người
Julien và “ cảm thấy đầu óc như bị bóp chặt
một cách dữ dội”.
Thời
gian ở trong nhà giam là khoảng thời gian có nhiều biến chuyển nội tâm trong
Julien nhất. Chàng từ một con người có tham vọng đổi đời đã ngộ ra điều ý nghiã
nhất trong cuộc đời mình là gì.
Julien
mơ màng, đắm chìm trong những lí tưởng và chối bỏ thực tai. Liệu có phải đó là
nỗi đau bị phản bội hay không? Chàng đã bắn súng vào De Rênal như một cách trả
thù hay vì đau xót khi bị phản bội? Julien có động cơ nhưng chàng cũng không hiểu
rõ lí do sâu xa trong lòng mình. Vì vậy, chàng
không còn nghĩ đến những gì sắp xảy đến với chàng nữa. Nhận tội trong
nhà giam mà chẳng mảy may sợ hãi. Chàng không hề chối tội mà bình thản nói với
trạng sư: “Tôi đã phạm tội cố sát, …, tôi
đã mua súng và bảo nạp đạn sẵn ở nhà ông mỗ, người bán võ khí. Điều 1342 của
Hình Luật nói rõ ràng, tôi đáng tội chết và tôi chờ đợi tử hình”. Rõ ràng từ
trong lời nói đã bộc lộ một cách vô tình hay cố ý, mọi chi tiết buộc tội
Julien, và hơn nữa là khép vào tội rất nặng: “tử hình”. Bởi lẽ, chàng đã nhận tội
cố sát, một hành động xảy ra có chủ đích, và chàng đã nhấn mạnh chi tiết đó đến
mức khai rằng chàng đã mua súng như thế nào. Và chi tiết đẩy tội trạng của
chàng lên cao hơn nữa, chính là chi tiết chàng nêu ra điều 1342 của Hình Luật.
Julien không chỉ là một con người thông minh, mà hơn nữa, chàng còn rất am hiểu
luật. Chờ đợi cái chết đến như một điều tất yếu, và chẳng ân hận vì những gì đã
làm. Julien đang nghĩ gì? Chàng nghĩ bà De Rênal chết rồi, và chàng sống có ích
gì nữa chăng? Thời điểm này, Stendhal rất tinh tế khi cho Julien tự buộc tội
mình ngay từ ban đầu, mà chính chàng cũng không hiểu rõ vì sao mình lại làm như
vậy. Như một cách vô thức dẫn dụ người đọc đến với một Julien sau đó, đầy sáng
suốt về tư tưởng khi chàng đã tỉnh thức những u mê trong hồn.
Sau
khi viết thư cho Mathidle thì mọi tâm tư Julien đã biến chuyển. “Sau khi bức
thư đi rồi, Julien, hơi tỉnh trí, lần đầu tiên cảm thấy rất mực đau khổ”. Đau
khổ. Julien đau khổ vì gì? Liệu có phải vì phát súng bắn vào De Rênal? Hay đau
khổ vì sẽ chẳng còn gặp lại Mathidle nữa (vì trong thư chàng đã yêu cầu
Mathidle không được đến thăm chàng)? Rõ ràng không phải vì Mathidle, người con
gái mà chàng yêu mê đắm hai tháng trước, người con gái kiêu ngạo đài các của
Paris. “Khi anh đã trông rõ tâm hồn anh rồi,
và sự thật hiện lên trước mắt anh rõ ràng cũng như một trong những cái cột của
nhà giam, anh nghĩ đến sự hối hận.” Từ đau khổ đến hối hận, con người bên
trong Julien bắt đầu thức tỉnh. Chàng hối
hận vì đã bắn bà De Rênal, và chàng đau khổ khi chàng hiểu ra rằng điều mà
chàng tìm kiếm là sự thật. Sự thật là chàng không yêu Mathidle mà người chàng
yêu chính là De Rênal, người mà chàng coi như mẹ. Sự thật là chàng chán ghét những
mưu đồ, những hào nhoáng của xã hội thượng lưu mà chàng từng mong bước vào. Cái
sự thật đó nghiệt ngã đến mức nó nằm ngay trong chính tâm hồn chàng vậy mà
chàng không nhận ra.
Julien
trở nên lạnh nhạt với Mathidle. Chàng hiểu rằng tình yêu của chàng không dành
cho nàng mà dành cho vị phu nhân dịu dàng và cam chịu kia, bà De Rênal. Ở trong ngục, Julien không còn thiết gì đến
thế sự và Mathidle, chàng chỉ nghĩ đến bà De Rênal và vui mừng xiết bao khi biết
rằng phát súng của chàng không đủ sức lấy mạng bà. “Sự tham vọng đã chết trong lòng anh, một mối tình nồng nhiệt khác nảy nở
từ đống tro tàn của nó, anh gọi đó là lòng hối hận vì đã ám sát bà De Rênal”.
Trong khi nhận ra tình yêu của mình dành cho De Rênal thì cũng là
lúc Julien dửng dưng Mathidle của chàng, “một
mối tình cuồng nhiệt đến vậy, mà ta là đối tượng thế mà chả làm cho lòng ta mảy
may cảm động! mà hai tháng trước đây, ta say mê nàng biết bao! Đành rằng ta có
đọc sách, thấy rằng đến gần cái chết thì người ta thờ ơ với hết thảy, nhưng thật
là kinh khủng khi tự cảm thấy mình bội bạc mà không làm sao thay đổi được”.
Có thật sự là như thế không, khi trước cái chết, Julien chỉ nghĩ đến De Rênal
và chỉ muốn gặp bà. Suốt khoảng thời gian trong nhà giam, trừ những lúc gặp De
Rênal, ngoài ra chàng chỉ còn biết sống cho riêng mình, sống trong thế giới của
mình, với lí tưởng và tinh yêu của mình. “Thực
sự, anh yêu bà mê mẩn. Anh thấy sung sướng lạ thường khi tuyệt đối một mình một
bóng, và không sợ có ai đến quấy rối, anh được dốc lòng tưởng nhớ những ngày hạnh
phúc anh đã được sống ngày xưa ở Verie hay ở Vergy. Mỗi sự kiện nhỏ nhặt của những
thời đã vút bay quá nhanh chóng đó, đối với anh đều có một vẻ tươi tắn và một vẻ
mê ly không sao cưỡng nổi. Anh không hề nghĩ đến những thắng lợi của anh ở
Paris; anh chán những trò ấy lắm rồi”.
Julien bây giờ chỉ còn lí tưởng và tình yêu. Chàng đã quá sợ cái
giả dối của thực tại, nó đầy rẫy những bộ mặt nạ gian xảo. Chỉ có tình yêu của
chàng, lí tưởng của chàng mới là sự thật. “Ta
đã yêu sự thật. Nó ở đâu? Đâu đâu cũng là giảo quyệt, hay ít ra cũng là bịp bợm,
ngay cả ở những người đạo đức nhất, ngay cả ở những người quyền thế nhất; và
đôi môi của anh hiện ngay ra một nét kinh tởm… Không, con người không thể tin cậy
ở con người được.” Vì chán ghét thực tại, vì quá kinh tởm bộ mặt gớm ghiếc
của xã hội, Julien chẳng còn thiết đến việc sống chết nữa. Chàng hoàn toàn rơi
mình vào tình yêu, mặc kệ Mathidle cất công chạy khắp các cửa quyền để tìm cách
xóa tội cho chàng, mặc cho De Rênal tìm cách bảo vệ chàng, Julien nhất quyết
không chống án. Chàng chán ghét những mưu mô, hờ hững với những toan tính của
Mathidle.
Có thể thấy nhà giam đối với Julien không phải chố ngục tù, mà nó
là nơi để chàng tĩnh tâm, để chàng có dịp đối diện với chính mình. Giữa nơi
giao hòa ánh sáng và bóng tối, con người hiện ra hai nửa. Julien đã để cho hai
nửa tình yêu và tham vọng đấu tranh trong nhau, có lúc tưởng là con người tham
vọng đã chiến thắng, thế nhưng trong thời khắc này, chỉ con người của tình yêu
mới vực chàng ra khỏi thực tại đau khổ. Julien đã bật khóc khi gặp lại De Rênal,
như một sự ân hận, nỗi đau khổ từ đấy mà bộc lộ. Julien, dù vẻ ngoài lạnh lùng
nhưng vẫn mang trái tim của một người yêu và hận hết lòng.
Stendhal hết sức tài tình khi xây dựng Julien là một nhân vật nội
tâm. Những suy nghĩ của chàng, dù nhỏ nhặt đến mấy đều thể hiện một sự quan sát
và nắm bắt hết sức tinh vi từ phía tác giả. Bằng những lời độc thoại nội tâm,
nhân vật Julien của chúng ta được xây dựng hết sức phức tạp và có chiều sâu,
khiến cho người đọc không thể nào đoán trước được nhân vật này, cũng như gây sức
hấp dẫn cho tác phẩm.
Julien
trước tòa và trước lúc hành hình
Nguyên
nhân mà Julien đang sắp thực hiện ước muốn của mình là bước lên giai cấp quý tộc
thì chàng lại phải vào tù và bị kết án tử hình.
Sau
khi Mathilde có thai thì nàng nhất quyết ép cha mình để được cưới Julien, tuy
nhiên hầu tước De La Mode không dễ dàng chấp nhận gả con gái mình cho một anh
thầy dòng quèn như Julien. Ông nghĩ ra cách tặng tiền và nhà cho Julien, ngoài
ra ông còn phong cho Julien làm sĩ quan và tặng cho chàng một cái tên thật quý
phái để Julien xứng làm con rể của ông. Mọi chuyện đáng lẽ ra sẩy ra như đúng dự
tính cho đến khi hầu tước De La Mode nhận được bức thư của bà De Rênal cực lực
tố cáo Julien và phản đối đám cưới của chàng.
Qúa tức giận Julien đã đến tìm bà De Rênal để trả thù, chàng tìm
thấy bà De Rênal tại nhà thờ , chàng đã bắn bà De Rênal hai phát. Phát đầu tiên
Julien bắn trật, phát thứ hai bắn trúng và Julien đã bị bắt, chàng cứ ngỡ bà De
Rênal đã chết nên rất ân hận. Tuy nhiên chàng rất vui mừng khi nghe tin bà De
Rê nal không chết nhưng ngược lại chàng lại cảm thấy có lỗi trước sự tận tình của
nàng Mathilde ,chính nàng đã lần mò vào nhà giam đút tiền cho nhân viên hữu
trách để chàng được tha bỗng.
Trước tòa Julien tỏ ra rất ung dung chàng bác ỏ tất cả lời bào chữa
của luật sư để giảm án cho chàng. Tại đây mọi mâu thuẫn trong con người chàng
đã được giải quyết, chàng quả quyết cho dù tội của chàng nhẹ hơn chàng cũng xin
phép tòa khép chàng vào tội một tên nhà quê cố ngoi lên địa vị hèn kém của
mình. Cái hay của nhà văn Stendhal đã miêu tả tâm lý nhân vật Julien trong mối
quan hệ trong xã hội là rất hay, để tồn tại trong cái xã hội mà tầng lớp nghèo
hèn sẽ không bao giờ ngóc đầu lên nỗi, từ trước đến nay Julien luôn mang trong
mình những toan tính, lợi dụng tình yêu chân thành của bà De Rênal để thực hiện
ước muốn của mình, cái hay là Stendhal đã miêu tả xuất sắc tâm lý của Julien
trước tòa, chàng ung dung nói lên quan điểm của mình mà không hề sợ sệt cái quyền
lực kia mà những tháng năm trước chàng đã cố ngoi lên bằng những thủ đoạn của
mình.
Sau khi nghe tòa tuyên án thì chàng rất thản nhiên và bình tĩnh. Tại
sao một con người sắp đối diện với cái chết lại bình tĩnh một cách lạ lùng, phải
chăng bản thân Julien nhận ra rằng chàng đã thất bại một cách bi đát, hay nhận
ra rằng mình đã sai, sai lầm một cách trầm trọng khi nghĩ rằng có thể thoái khỏi
thân phận của mình khi tồn tại trong một xã hội chỉ giai cấp quý tộc, mục sư mới
có quyền lực trong.
Bà De Rênal tuy bị Julien bắn
nhưng bà không chết, ngược lại khi nghe tin Julien bị kết án bà đã hết sức thuyết
phục chàng kháng án, tâm lý Julien đã bước sang một giai đoạn khác, vừa vui mừng
vừa lo âu. Vui vì nhận ra rằng bà De Rê nal là người thực sự yêu chàng chân
thành, tha thiết, trong khi đó Mathilde lại lồng lộn lên vì ghen tức, Julien
không biết phải xử trí ra sao. Buồn vì chàng sắp phải chết, mặc dù nghe bà De
Rênal kháng cáo nhưng bị thất bại, tâm trạng cảm xúc lẫn lộn trong tâm trí
chàng ,không giống như lúc trước tòa tâm hồn của Julien cảm thấy thanh thản vì
từ lúc bắt đầu đi làm gia sư trong nhà ông De Rênal trong chàng lúc nào cũng chỉ
có những tính toán, chưa một lần tâm hồn chàng được nghỉ ngơi, hưởng thụ những
niềm vui nhỏ nhoi của cuộc sống, những tháng ngày của chàng tràn ngập những mâu
thuaamx vì có lúc chàng nghĩ rằng mình vẫn yêu bà De Rênal thật long .
Chuẩn
bị bị hành hình thì Julien vẫn bước lên đoạn đầu đài một cách ung dung, không hề
sợ hãi, có lẽ trong Julien lúc này không còn cảm xúc nào nữa rồi, chàng đón nhận
cái chết như chờ đợi một điều tuyệt vời, có lẽ đối với một số người thì đây là
cái kết bi, nhưng cũng có thể Stendhal đã cho nhân vật mình ra đi một cách
thanh thản,không vướng bận, không phải đau khổ tiếp tục những mâu thuẫn trong
chính bản thân chàng, để chàng nhận ra sai lầm của mình cũng như thức tỉnh tầng
lớp tri thức trẻ của Pháp lúc bấy giờ.
III.
Tổng kết
Đỏ và Đen là tác phẩm được viết lên từ sự thật dưới tầm bao quát thời đại rộng lớn
cùng nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật có chiều sâu dưới ngòi bút của
Stendhal. Stendhal miêu tả tâm lý nhân vật Julien qua những lời độc thoại nội
tâm xuyên suốt tác phẩm, qua đó tác giả phơi bày sự dằn vặt, giằng xé, mâu thuẫn
trong nội tâm nhân vật để từ đó dần khẳng định tính cách và tư tưởng của
Julien.
Stendhal còn khéo léo trong việc xây dựng
những tính huống tâm lý, những cuộc đối thoại để từ đó bộc lộ hết tính cách và
những chuyển biến tâm lý của nhân vật. Những phát triển tâm lý của Julien trong
tác phẩm tuân theo quy luật thời gian và không gian, ở từng giai đoạn cuộc đời
và từng không gian sống mà Stendhal cho nhân vật của mình có suy nghĩ riêng, mặc
dù Julien có những trạng thái tâm lý trái ngược nhau, đôi khi vô cùng mâu thuẫn
nhưng nhìn chung rất gần gũi, chân thật, sát với tâm lý con người. Qua nhân vật
Julien trong Đỏ và Đen, có thể thấy
Stendhal có cái nhìn sâu rộng về cuộc đời cùng tài năng sáng tạo nghệ thuật vượt
bậc, thể hiện rõ nét nhất ở nghệ thuật miêu tả tâm lý của ông.
* Bài thuyết trình lớp Văn k2011
Khoa Văn học và Ngôn ngữ
Trường ĐH KHXH&NV, Tp HCM
> Bài viết đước đăng 19/4/2014
0 nhận xét:
Đăng nhận xét