TS. Trần Lê Hoa Tranh
B.2. VĂN HỌC THỜI TẦN- HÁN
Chuû yeáu laø ñôøi Haùn vì nhaø Taàn chæ toàn taïi coù 15 naêm.
B.2.1.
BOÁI CAÛNH XAÕ HOÄI.(1 tieát)
Naêm
221 tröôùc CN Taàn tieâu dieät ñöôïc Teà, thoáng nhaát Trung Quoác, döïng leân
vöông trieàu phong kieán chuyeân cheá trung öông taäp quyeàn ñaàu tieân trong
lòch söû, nhöng nhaø Taàn chæ toàn taïi 15 naêm, 3 ñôøi vua, chính söï haø
khaéc, thueá khoùa naëng neà, khôûi nghóa noâng daân noåi leân khaép nôi. Haïng
Voõ vaø Löu Bang ñaõ döïa vaøo caùc löïc löôïng khôûi nghóa ñeå dieät Taàn. Sau
ñoù Löu Bang laïi dieät Haïng Voõ. Leân ngoâi hoaøng ñeá, laäp neân nhaø Haùn.
Nhaø
Haùn baét ñaàu töø naêm 206 tröôùc CN, chia laøm hai thôøi kyø: Taây Haùn
(-206âñeán 8 SCN), vaø Ñoâng Haùn (25-219), ôû giöõa laø cuoäc noåi leân roài
thaát baïi cuûa Vöông Maõng.
Kinh
teá Trung Quoác thôøi kyø naøy phaùt trieån khaù maïnh: noâng nghieäp coù
nhieàu tieán boä veà coâng cuï, thuû coâng nghieäp phaùt ñaït kích thích hoaït
ñoäng thöông maïi, caùc thaønh thò buoân baùn ngaøy moät nhieàu leân: Laïc
Döông, Thaønh Ñoâ, Laâm Truy, Döông Lòch…
Veà
chính trò, nhaø Haùn sau khi oån ñònh traät töï xaõ hoäi ra söùc xaây döïng ñeá
quoác Haùn, tieán haønh môû roäng bieân cöông, thoân tính nhieàu boä laïc vaø
caùc nöôùc nhoû laân caän.
Veà
vaên hoùa, vì laø chính quyeàn chuyeân cheá neân coù nhöõng bieän phaùp ñeå
baûo veä vaø taêng cöôøng söï thoáng trò cuûa noù, tình traïng traêm nhaø ñua
tieáng thôøi Chieán Quoác khoâng theå toàn taïi nöõa. Taàn Thuûy Hoaøng khi
tieán haønh thoáng nhaát vaên töï, phaùp leänh, aùo maõo cuõng tieán haønh
khoáng cheá tö töôûng, söû thi caùc nöôùc (tröø Taàn), thi thö, saùch vôû ñeàu
bò ñoát heát, 460 nho sinh bò ñem choân soáng, oâng muoán duøng chính saùch ngu
daân vaø luaät phaùp nghieâm khaéc ñeå thoáng trò ñaát nöôùc.
Khi
nhaø Haùn leân thay, ñaõ cho thu gom laïi caùc saùch ñaõ bò ñoát, thöïc thi
chính saùch meàm deûo hôn laø “baõi truaát baùch gia, ñoäc toân Nho thuaät”
cuûa Ñoång Troïng Thö, thöïc chaát Nho hoïc cuûa Ñoång khaùc vôùi cuûa Khoång
Töû: duy trì vaø baûo veä tuyeät ñoái quyeàn löïc cuûa nhaø vua, hoaøn toaøn
mang tö töôûng thoáng trò cuûa nhaø nöôùc.
B.2.2.TÌNH
HÌNH VAÊN HOÏC.
Thôøi
ñaïi nhaø Haùn chính laø thôøi ñaïi maø giaù trò vaên hoùa baét ñaàu ñöôïc
troïng thò. Vaên hoïc ñaõ trôû thaønh moät boä phaän khoâng theå thieáu trong
ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nhaân daân (söï xuaát hieän cuûa Haùn phuù laø moät
theå loaïi hoaøn toaøn mang tính vaên hoïc, khoâng dính ñeán söû, trieát…).
Saùng taùc vaên hoïc raát höng thònh, soá löôïng doài daøo. Ñaõ xuaát hieän
moät nhoùm ngöôøi chuyeân hoaït ñoäng vaên hoïc, döïa vaøo taøi naêng vaên hoïc
maø ñöôïc quan chöùc, laáy vieäc saùng taùc vaên hoïc laøm söï nghieäp chính.
Ñaây laø moät ñaëc ñieåm noåi baät, hieän töôïng naøy chöa töøng coù trong
thôøi Tieân Taàn (chæ coù nhaø quaân söï, ngoaïi giao… khoâng coù nhaø vaên,
Khuaát Nguyeân laø nhaø chính trò), töø ñaây veà sau hieän töôïng naøy laø bình
thöôøng. Töø ñôøi Haùn trôû veà sau, daïng thöùc vaên hoïc mang tính ñòa phöông
daàn daàn bò xoaù maát, thay vaøo ñoù laø daïng thöùc vaên hoïc mang tính toaøn
quoác vaø laáy kinh ñoâ laøm trung taâm.
Söï
hình thaønh moät quoác gia trung öông taäp quyeàn khieán cho vaên nhaân ñôøi
Haùn coù moät taàm nhìn xa roäng hôn, töø ñoù sinh ra nhöõng taùc phaåm lôùn
(chuyeán ñi cuûa Tö Maõ Thieân coù yù nghóa töôïng tröng laø vaäy: oâng coù dòp
ñoái dieän khoâng phaûi vôùi caùc nöôùc chö haàu maø laø moät theá giôùi hoaøn
chænh, roäng lôùn, töø yù thöùc khoâng gian vaø thôøi gian hoaøn chænh nhö vaäy
môùi coù theå mieâu taû hoaøn chænh taùc phaåm cuûa mình, do vaäy maø boä Söû
kyù coù quy moâ chöa töøng coù, ñoù chính laø saûn phaåm cuûa thôøi ñaïi)
Vaên
hoïc Tieân Taàn laø nguoàn coäi cuûa vaên hoïc Trung Quoác, coù aûnh höôûng
saâu xa, nhöng nhöõng theå loaïi thôøi naøy veà sau ít duøng (thô 4 chöõ vaø
theå Tao…). Ñôøi nhaø Haùn xuaát hieän nhieàu theå loaïi vaên hoïc môùi ñaët
neàn taûng quan troïng cho ñôøi sau: thô nguõ ngoân, töø phuù, ai ñieáu, tuïng…
Nhöõng
thaønh töïu ñaùng chuù yù cuûa thôøi Haùn laø:
-Phuù.
-Thô ca
nhaïc phuû.
-Söû
kyù.
B.2.2.1.PHUÙ.
Hay
coøn goïi laø töø phuù, vì ñaây laø hình thöùc thoaùt thai töø Sôû töø, laø
moät thöù vaên theå ñaëc thuø ñöùng giöõa thô vaø vaên, laáy söï khoa tröông
vaø phoâ dieãn laøm ñaëc tröng, trong khi Sôû töø tuy coù nhaân toá vaên
xuoâi hoùa nhöng vaãn laø moät loaïi thô tröõ tình, noàng nhieät. Giaû Nghò
(201-169 TCN) laø nhaø phuù giai ñoaïn chuyeån tieáp vôùi hai baøi
Ñieáu Khuaát Nguyeân phuù vaø Phuïc ñieåu phuù (phuù chim baèng);
Tö Maõ Töông Nhö coù nhieàu baøi phuù noåi tieáng löu danh (29 baøi) nhöng
thaát truyeàn chæ coøn 6 baøi: Töû hö phuù, Thöôïng laâm phuù, Ñaïi nhaân
phuù, Tröôøng moân phuù, Myõ nhaân phuù, Ai nhò theá phuù. Hai baøi
ñaàu laø saùng taùc tieâu bieåu cuûa oâng vaø xaùc laäp theå cheá, caáu truùc
moät baøi phuù ñeån hình. Caùc taùc giaû sau naøy cô baûn moâ phoûng theo theå
thöùc cuûa hai baøi noùi treân, chæ thay ñoåi ñeà taøi vaø ngoân ngöõ.
Ñieåm
noåi baät cuûa hai baøi phuù noùi treân laø phoâ tröông vaø hoa myõ, ñieàu naøy
phaûn aùnh tinh thaàn cuûa thôøi ñaïi. Thôøi Haùn Voõ Ñeá, vaät chaát, taøi
nguyeân doài daøo, baûn ñoà Trung Quoác môû roäng, kinh teá phaùt trieån… duïc
voïng baønh tröôùng, vì theá nhöõng baøi phuù “khuyeân traêm chaâm bieám moät”
cuûa Tö Maõ Töông Nhö cuõng moät maët thuaän theo duïc voïng cuûa giai caáp
thoáng trò maø trôû thaønh vaên hoïc baønh tröôùng, moät maët laïi tuaân theo
tö töôûng Nho gia tranh thuû neàn taûng ñaïo ñöùc “nhaân nghóa beà ngoaøi”.
Noäi dung hai baøi phuù ñöôïc trieån khai baèng caùch ñoái ñaùp qua moät caùi
khung hö caáu: söù giaû nöôùc Sôû ñi söù nuôùc Teà khoe vôùi vò ñaïi thaàn
nöôùc Teà veà phong caûnh ñaát Sôû, roài vò quan nöôùc Teà cuõng khoâng thua
keùm khoe non soâng nöôùc Teà huøng vó hôn. Baøi phuù daøi hôn 4000 chöõ chæ
ñeå mieâu taû chuyeän ñi chôi, saên baén. Laáy ñoù laøm trung taâm ñeå bao
quaùt taát caû nuùi, bieån, cung ñieän, ngöï uyeån, röøng raäm, saûn vaät, chim
muoâng, aâm nhaïc ca vuõ, phuïc söùc ñoà duøng, tieäc tuøng yeán aåm… taùc giaû
ñaõ duøng moät ngoøi buùt khoa tröông, ngoân töø hoa myõ mieâu taû moät khoâng
gian vó ñaïi taïo neân moät böùc tranh hoaønh traùng, phong phuù vaø moät khí
theá traùng leä .
Hai
baøi phuù ñaõ theå hieän moät yù thöùc vaø kyõ xaûo tu töø cao ñoä, hoaøn toaøn
loaïi boû nhöõng töø ngöõ giaûn ñôn coøn soùt laïi trong Sôû töø. Veà maët hình
thöùc caâu, caâu saùu chöõ chæ coøn ñöôïc duøng ñeå trang söùc cho nhöõng ñoaïn
quan troïng, caâu boán chöõ ñöôïc duøng nhieàu nhaát chen vôùi ba chöõ vaø baûy
chöõ. Tuy vaäy, ngoân ngöõ ñöôïc tu töø hoùa cao ñoä khoù traùnh khoûi söï
truùc traéc khoù hieåu, khoâ khan naëng neà (ví duï Cung oaùn ngaâm khuùc
cuûa ta), nhöng neáu boû nhöõng khuyeát ñieåm ñoù thì ñaëc ñieåm cô baûn cuûa
phuù cuõng khoâng coøn toàn taïi nöõa.
B.2.2.2.THÔ
CA NHAÏC PHUÛ.(2 tieát)
1.Tình hình chung veà nhaïc
phuû.
Ñaàu
tieân noù chæ cô quan nhaø nöôùc (quan phuû) chuû quaûn veà aâm nhaïc, ñaëc
bieät phaùt trieån vaøo ñôøi Haùn Vuõ Ñeá, nhieäm vuï cuï theå cuûa noù bao
goàm vieäc cheá ñònh nhaïc phoå, huaán luyeän nhaïc coâng, söu taäp daân ca,
saùng taùc ca töø. Ñaëc bieät vieäc söu taäp daân ca phaùt trieån raát maïnh,
töø caùc ñòa phöông traûi roäng ra caû nöôùc. Coù boán loaïi nhaïc phuû ñôøi
Haùn laø: Giao mieáu ca töø, Coå suùy khuùc töø (quaân nhaïc), Töông hoøa ca
töø, Taïp khuùc ca töø (nhöõng taùc phaåm ñaõ bò thaát truyeàn). Giao mieáu laø
caùc nhaïc chöông do caùc vaên nhaân saùng taïo ñeå duøng vaøo vieäc cöû haønh
ñieån leã cuûa trieàu ñình. Coøn daân ca chuû yeáu ôû ba loaïi sau, nhaát laø
trong loaïi Töông hoøa.
2.Thaønh töïu cuûa nhaïc phuû
daân ca ñôøi Haùn.
Nhaïc
phuû daân ca ñöôïc xem laø saùng taùc trong daân gian, coù söùc soáng maõnh
lieät, neân coù ñòa vò cao trong vaên hoïc söû Trung Quoác, thöôøng ñöôïc ví
laø Kinh thi thôøi Haùn. Vì sao goïi laø Kinh thi thôøi Haùn, coù moät
soá ñaëc saéc cuûa Kinh thi nhöng laïi coøn phaùt trieån hôn, ñoù laø:
+Mang
hôi höôùng cuoâïc soáng raát ñaäm ñaø, laàn ñaàu tieân phaûn aûnh raát cuï
theå noãi khoù khaên vaø ñau khoå trong cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa nhaân daân
taàng lôùp döôùi (löu yù laø caùc theå loaïi khaùc nhö Töø phuù, Söû kyù chæ
ghi cheùp moät soá giai caáp ñaëc thuø, ít coù nhaân daân lao ñoäng), chæ coù
phaàn Quoác Phong trong Kinh thi coù vaøi baøi nhö
Phaït ñaøn, Thaùng Baûy… nhöng chæ keå laïi moät caùch khaùi quaùt,
khoâng cuï theå vaø saâu saéc. Coøn trong nhaïc phuû, nhieàu baøi raát môùi
meû: Phuï
beänh haønh (Moät ngöôøi phuï nöõ bò beänh naëng, tröôùc khi cheát daën
choàng nuoâi con ñöøng haét huûi chuùng, nhöng sau khi baø cheát, con ñoùi,
phaûi ñi xin aên, laïi coøn khoâng bieát meï ñaõ cheát neân khoùc ñoøi meï..,
raát caûm ñoäng), baøi Coâ nhi haønh (coâ nhi con moät gia
ñình giaøu coù, nhöng sau khi cha meï cheát, trôû thaønh noâ leä trong nhaø anh
ruoät vaø chò daâu cuûa mình, chòu ñöïng gioù söông phong traàn “treân ñaàu ñaày chaáy, maët muõi baùm ñaày
buïi baëm, theá nhöng vaãn khoâng ñöôïc nghæ ngôi. Anh caû baûo naáu côm, chò
daâu baûo chaên ngöïa”, “saùng sôùm ñi gaùnh nöôùc, chieàu toái môùi veà nhaø”,
“muøa ñoâng khoâng aùo aám, muøa heø khoâng aùo ñôn”…., ñaây laø thöïc
traïng cuûa ngöôøi daân taàng lôùp döôùi baáy giôø.
->môû
ñaàu cho moät ñaëc ñieåm roõ reät trong thi ca Trung Quoác, ñoù laø phaûn aùnh
söï ñau khoå trong cuoäc soáng.
+Ñaët
neàn taûng cho thi ca keå chuyeän, töø tröôùc chæ laø thô tröõ tình laøm
chính. Khoaûng 1/3 soá nhaïc phuû daân ca laø thô keå chuyeän. Ñeå phaûn aùnh
saâu saéc cuoäc soáng, khoâng gì toát hôn hình thöùc keå chuyeän töï söï. Thô
keå chuyeän trong nhaïc phuû daân ca thöôøng ngaén goïn, choïn löïa nhöõng söï
kieän ñieån hình ñeå bieåu hieän, maâu thuaãn taäp trung vaøo moät ñieåm, khoûi
trình baøy daøi doøng. Ví duï baøi Dieãm ca haønh (ngöôøi laøm thueâ
ñöôïc chuû nhaø vaù aùo giuùp khieán oâng chuû ghen gheùt, ngöôøi laøm thueâ
than vaõn theá naøy thì veà queâ söôùng hôn, nhöng trôû veà thì laøm gì, neáu
khoâng bò cuoäc soáng doàn eùp thì hoï ñaâu phaûi boû xöù ra ñi? Tuy söï vieäc
ngaén nguûi nhöng laøm ngöôøi ñoïc lieân töôûng bieát bao khoù khaên vaát vaû
cuûa ngöôøi löu laïc), baøi Thaäp nguõ toøng quaân chinh caøng
noåi baät hôn ( “Thaäp nguõ toøng quaân
chinh, baùt thaäp thuûy ñaéc quy. Ñaïo phuøng höông lyù nhaân: “Gia trung höõu
a thuøy?”, “Dao khaùn thò quaân gia, toøng baùch chuûng luõy luõy”. Thoá tuøng
caåu ñaäu nhaäp, træ tuøng löông thöôïng phi. Trung ñình sinh löõ coác, tænh
thöôïng sinh löõ quyø. Thung coác trì taùc phaïn, thaùi quyø trì taùc canh.
Canh phaïn nhaát thôøi thuïc, baát tri di a thuøy. Xuaát moân ñoâng höôùng
khaùn, leä laïc trieâm ngaõ y.”. Dòch nghóa: Möôøi laêm ñi lính traän, taùm möôi môùi trôû veà. Treân ñöôøng gaëp
ngöôøi quen: “nhaø toâi coøn ai kìa?”, “Xa troâng aáy nhaø oâng, toøng baùch
vaø moä buoàn”. Thoû röøng chui loã choù, noùc nhaø tró röøng bay. Saân giöõa
ñaày luùa daïi, gieáng kia quyø röøng bao. Gioït luùa ñeå naáu côm, haùi quyø
ñeå laøm canh. Côm canh ñeàu chín caû, nhöng bieát ñeå daønh ai? Ra cöûa nhìn
veà ñoâng, aùo toâi leä öôùt roài.->Baøi thô chæ coù 16 caâu maø haøm
löôïng cuûa noù raát lôùn, 65 naêm soáng trong quaân nguõ, luùc naøo cuõng nhôù
queâ höông, ñeán khi trôû veà thaân nhaân ñaõ ra ñi vónh vieãn. Moät laõo giaø
toùc baïc ñoái dieän vôùi ngoâi nhaø hoang vu ñeå naùt, cuoäc soáng thöïc laø
ñau khoå.
+Söï
theå hieän soâi noåi, tröïc tieáp vaø noàng naøn, khoâng nhö Kinh
thi coøn oân hoøa vaø khuoân khoå (coù theá Khoång Töû môùi khen ngôïi
chöù), coøn thô ca nhaïc phuû dieãn ñaït raát maõnh lieät, duø laø noùi veà
chieán tranh, tình yeâu, queâ höông, ñeàu doác heát tình caûm khoâng haïn cheá
(tieáp thu cuûa Sôû töø). Ví duï hai baøi sau:
Chieán
thaønh nam:
Chieán thaønh nam, töû quaùch baéc, daõ töû baát taùng oâ khaû thöïc. Vi ngaõ
vò voâ: “Thaû vi khaùch haøo! Daõ töû löôïng baát taùng, huû nhuïc an naêng
khöù töû ñaøo?”. Thuûy thanh kích ích, boà vó minh minh, hieáu kî chieán ñaáu
töû, noâ maõ boài hoài minh…”. Dòch nghóa: Ñaùnh thaønh nam, cheát quaùch baéc. Cheát
ngoaøi ñoàng khoâng choân, quaï aên xaùc maát. Nhöng haõy giuùp toâi noùi vôùi
quaï: “Haõy khoùc cho ngöôøi chieán binh tha phöông naøy ñi, cheát ngoaøi ñoàng
taát nhieân khoâng ñöôïc choân. Vaäy môù thòt thoái kia sao thoaùt khoûi moû
nhaø ngöôi?”. Tieáng nöôùc chaûy roùc raùch, lau saäy moïc aâm u. Ngöôøi kî
binh duõng caûm ñaõ cheát traän, coøn con ngöïa thì cöù maõi hí
daøi…->chieán tröôøng sau traän ñaùnh quaï bay vaàn vuõ tìm thi theå ngöôøi
cheát kieám aên, dieãn taû caûnh chieán tranh aùc lieät vaø bi thöông nhö vaäy,
trong Kinh thi khoâng heà thaáy boùng daùng.
Thöôïng taø: Thöôïng taø!Ngaõ duïc döõ quaân töông
tri, tröôøng meänh voâ tuyeät suy. Sôn voâ laêng, giang thuûy vi kieät, ñoâng
loâi chaán chaán, haï vuõ tuyeát, thieân ñòa hôïp, naûi caûm döõ quaân tuyeät!”. Dòch
nghóa: Trôøi ôi! Em muoán ñöôïc töông
thaân töông aùi vôùi chaøng, keùo daøi maõi maõi khoâng bao giôø chaám döùt.
Chæ khi naøo nuùi non soâng caïn, muøa ñoâng saám noå aàm aàm, muøa heø tuyeát
rôi laû taû, trôøi ñaát dính nhau laøm moät, thì em môùi tuyeät tình vôùi
chaøng!-> Baøi thô giaûn ñôn, nhöng coù söùc maïnh, nhaân vaät ñaõ duøng
5 hieän töôïng töï nhieân khoâng theå xaûy ra ñöôïc ñeå baøy toû tình yeâu maõnh
lieät. Trong Kinh thi tình yeâu bao giôø cuõng lyù trí, bình tónh. Ñaây laø
moät noã löïc ñoøi giaûi phoùng tình caûm cuûa nhaân daân lao ñoäng.
3.Maïch
Thöôïng Tang vaø Khoång Töôùc Ñoâng Nam
Laø hai
taùc phaåm öu tuù nhaát trong daân ca nhaïc phuû, cuõng laø tieâu bieåu cho thô
keå chuyeän.
Maïch
Thöôïng Tang: coù moät nguoàn goác saâu xa, phuï nöõ Trung
Quoác hay ñi haùi laù daâu nuoâi taèm vaøo muøa xuaân, cuõng laø nôi trai gaùi
gaëp nhau heïn hoø, nhö baøi Thaäp maãu chi gian trong Kinh
thi, caâu thô Tang gian boäc thöôïng (treân boäc trong daâu) nguï yù
chuyeän trai gaùi laø vì vaäy.
MTT coøn
coù teân laø Dieãm ca La Phu haønh, laø moät baøi thô vui vieát veà moät coâ
gaùi ñeïp teân laø Taàn La Phu (laø teân goïi chung caùc coâ gaùi ñeïp thôøi
nhaø Haùn) ñang haùi daâu taïi Nam Ngung, moïi ngöôøi troâng thaáy coâ ñeàu aùi
moä: “Ngöôøi ñi ñöôøng thaáy La Phu, ñaët
gaùnh vuoát raâu nhìn. Thieáu nieân thaáy La Phu, loät noùn söûa buùi
toùc.Ngöôøi caøy queân caû caøy, ngöôøi cuoác queân caû cuoác. Ai naáy queân
giaän hôøn, chæ ngoài ngaém La Phu. Söù quaân töø nam ñeán, naêm ngöïa ñöùng
chaàn chöø…Söù quaân hoûi La Phu: “Chòu ngoài chung xe khoâng?”….La Phu
döùt khoaùt töø choái vaø ñem choàng mình ra khoe khoang…: “Söù quaân töï höõu phuï, La Phu töï höõu phu…”, “Da deû saïch vaø
traéng, haøm raâu laïi khaù daøi. Böôùc ñi thöïc chöõng chaïc, chaàm chaäm
trong phuû rieâng. Giöõa nôi ñoâng nghìn ngöôøi, ñeàu baûo choàng toâi xinh.”
ñeå töø choái döùt khoaùt lôøi toû tình cuûa söù quaân. Taùc giaû baøi thô
khoâng coù yù theå hieän theo höôùng moät caûnh töôïng laõng maïn giöõa ñoâi
trai gaùi baát ngôø gaëp nhau, maø muoán ñi theo höôùng luaân lyù ñaïo ñöùc
chính thoáng. Taùc phaåm laáy tính laõng maïn ñeå môû ñaàu caâu chuyeän, roài
laïi laáy söï haøi höôùc ñeå keát thuùc ñeå traùnh loái thuyeát giaùo ñaïo ñöùc
khoâ khan voâ vò, vì theá thoûa maõn taâm lyù quaàn chuùng. Baøi thô coù aûnh
höôûng lôùn, nhöõng thi nhaân ñôøi sau nhö Taøo Thöïc, Luïc Cô, Ñoã Phuû, Baïch
Cö Dò coù moâ phoûng theo noù.
Khoång
Töôùc Ñoâng Nam Phi: laø caâu chuyeän coù thaät, toaøn baøi thô daøi
353 caâu, 1765 chöõ, laø baøi thô keå chuyeän daøi hieám thaáy trong nhaïc phuû
daân ca vaø trong thi ca Trung Quoác. Baøi thô vieát veà moät bi kòch gia ñình
thöôøng thaáy trong xaõ hoäi phong kieán. Tieâu Troïng Khanh thöông yeâu ngöôøi
vôï laø Löu Lan Chi nhöng meï cuûa Tieâu laïi khoâng thích con daâu, maâu
thuaãn ngaøy caøng quyeát lieät, meï maéng chöûi thaäm teä roài baét cöôùi vôï
khaùc, Tieâu baûo vôï veà nhaø cha meï moät thôøi gian roài seõ tính. Theá
nhöng khi veà nhaø laïi bò ngöôøi anh ruoät eùp naøng laáy ngöôøi khaùc, quaù
beá taéc, Löu Lan Chi quyeát tìm ñeán caùi cheát. Toái tröôùc khi ñaùm cöôùi,
Löu vaø Tieâu oâm nhau töï saùt. Hai nhaø choân chung hoï vaøo moät ngoâi moä.
->Bi kòch phaûn aùnh soá phaän bi ñaùt cuûa ngöôøi phuï nöõ trong xaõ hoäi
phong kieán, khoâng ñöôïc quyeàn ñònh ñoaït soá phaän cuûa mình. Thaønh coâng
cuûa baøi thô laø mieâu taû taâm lyù sinh ñoäng, söû duïng thuaàn thuïc theå
thô 5 chöõ, dieãn taû tình yeâu keùo daøi voâ taän keå caû khi cheát (gioáng
Romeo vaø Julliette), ngöôøi ñôøi sau raát yeâu thích, nhieàu taùc phaåm daân
gian chòu aûnh höôûng saâu saéc baøi thô naøy nhö Löông Sôn Baù- Chuùc Anh
Ñaøi…
B.2.2.3.SÖÛ
KYÙ.( 3 tieát)
Phuù
cuûa Tö Maõ Töông Nhö vaø Söû kyù cuûa Tö Maõ Thieân coù choã
gioáng nhau veà maët bieåu hieän yù thöùc thôøi ñaïi, nhöng nhö vaäy khoâng coù
nghóa laø veà maët tö töôûng ngheä thuaät nhö nhau. Tö Maõ Töông Nhö vieát ra
nhöõng baøi phuù phuø hôïp vôù yù thích cuûa nhaø vua, coøn Tö Maõ Thieân traùi
laïi duy trì ñöôïc laäp tröôøng ñoäc laäp cuûa moät hoïc giaû, Söû
kyù chaúng nhöõng coù moät khí phaùch huøng hoàn, phaûn aùnh ñöôïc aùp
löïc cuûa cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá ñeø naëng leân tö töôûng vaø vaên
hoùa trong xaõ hoäi, maø coøn yù thöùc ñöôïc maâu thuaãn xaõ hoäi phuùc taïp,
theå hieän nhöõng öu tö saâu saéc ñoái vôùi xaõ hoäi vaø lòch söû cuûa ngöôøi
caàm buùt… laø nhöõng ñieàu maø Haùn phuù khoâng theå coù ñöôïc.
1.Taùc giaû.
Neáu
nhö Khuaát Nguyeân vieát Ly tao baèng caû cuoäc ñôøi bi kòch
phaãn uaát cuûa mình thì Tö Maõ Thieân cuõng vieát Söû kyù baèng caû cuoâïc
ñôøi caêm hôøn tuûi nhuïc trong xaõ hoäi phong kieán baát coâng taøn baïo.
Veà
cuoäc ñôøi Tö Maõ Thieân coù nhöõng ñieåm ñaùng chuù yù sau ñaây:
1.Tö
Maõ Thieân (145-87 TCN) töï Töû Tröôøng, queâ quaùn thuoäc Thieåm Taây ngaøy
nay. Cha oâng laø Tö Maõ Ñaøm, moät hoïc giaû uyeân baùc, raát chuù yù ñeán söï
giaùo duïc con caùi. Naêm 10 tuoåi theo cha luùc naøy laø Thaùi Söû leänh ñeán
Tröôøng An hoïc vôùi nhieàu hoïc giaû noåi tieáng thôøi baáy giôø nhö Ñoång
Troïng Thö, Khoång An Quoác…Tö Maõ Ñaøm laø moät ngöôøi vieát söû chaân chính,
duõng caûm baûo veä söï thaät (ví duï: nhaø cheùp söû nöôùc Teà vì cheùp vieäc
Thoâi Tröõ gieát vua neân bò Thoâi Tröõ cheùm, ngöôøi em leân thay vaãn cheùp “
Thoâi Tröõ gieát anh laø Trang Coâng”, cuõng bò gieát, ngöôøi em thöù ba leân
thay vaãn cheùp theá, Thoâi Tröõ khoâng daùm gieát nöõa.). Tö Maõ Ñaøm coù yù
ñònh vieát söû nhaø Haùn, nhöng chöa kòp laøm thì cheát, luùc ñoù Tö Maõ Thieân
30 tuoåi. OÂng daën con phaûi thöïc hieän yù ñònh ñoù cuûa mình.
2.Naêm
20 tuoåi, oâng baét ñaàu ñi chu du khaép nôi, thaêm nhöõng di tích lòch söû,
nhöõng nhaân vaät lòch söû maø trong truyeàn thuyeát coù noùi ñeán:leân nuùi Coái
keâ nghe chuyeän Vieät Vöông Caâu Tieãn, ñeán soâng Mòch La khoùc Khuaát
Nguyeân, leân mieàn Baéc thaêm queâ Khoång Töû, thaêm di tích Maïnh Thöôøng
Quaân, thaêm queâ Löu Bang, … Veà sau oâng laïi theo vua Voõ Ñeá ñi nhieàu nôi,
daáu chaân oâng in khaép caùc ñòa phöông trong caû nöôùc. Ñeán ñaâu oâng cuõng
hoûi han, ghi cheùp veà hình theå soâng nuùi, phong thoå, nhaân tình, truyeàn
thuyeát. Nhöõng cuoäc chu du naøy laøm cho tö töôûng vaø nhaõn quang cuûa oâng
ñöôïc môû roäng, giuùp oâng söu taäp ñöôïc nhieàu taøi lieäu…coù taùc duïng
raát lôùn khi oâng vieát boä Söû kyù sau naøy.Thôøi baáy giôø
giao thoâng ñi laïi khoù khaên, troäm cöôùp nhö ong, vieäc ñi du lòch cuûa oâng
laø moät haønh ñoäng duõng caûm cuûa ngöôøi laøm coâng taùc khoa hoïc.
3.Hoïa
Lyù Laêng. Sau khi cha cheát, oâng noái nghieäp cha laøm Thaùi söû leänh, baét
ñaàu tìm ñoïc, nghieân cöùu caùc söû lieäu, chuaån bò cho vieäc vieát söû thì
xaûy ra hoïa Lyù Laêng. Lyù Laêng laø chaùu cuûa Lyù Quaûng (Lyù töôùng quaân
lieät truyeän), naêm 99 TCN caàm quaân choáng traû söï xaâm nhaäp cuûa Hung
noâ. Sau nhieàu traän chieán bò thaát baïi, Lyù Laêng ñaõ ñaàu haøng. Voõ ñeá
heát söùc giaän döõ. Tö Maõ Thieân daâng sôù traàn tình veà vieäc Lyù Laêng
ñaàu haøng laø baát ñaéc dó, sau naøy chaéc chaén seõ coù cô hoäi baùo ñaùp
laïi Haùn trieàu. Söï bieän hoä cuûa Tö Maõ Thieân laøm cho vua Voõ ñeá theâm
töùc giaän, baét giam oâng, giao phaùp quan xeùt xöû. OÂng bò cung hình (moät
trong naêm hình phaït thaûm khoác thôøi coå: khaéc vaøo maët, xeûo muõi, caét
döông vaät, chaët chaân, caét ñaàu). Luaät nhaø Haùn coù theå duøng tieàn
chuoäc, nhöng nhaø ngheøo, baïn beø khoâng ai giuùp, oâng khoâng coøn caùch
naøo khaùc. Qua söï kieän naøy, Tö Maõ Thieân coù moät söï nhaän thöùc môùi
ñoái vôùi quyeàn löïc tuyeät ñoái cuûa nhaø vua chuyeân cheá, cuõng nhö ñoái
vôùi caûnh ngoä trong cuoäc ñôøi luoân bò söùc maïnh töø beân ngoaøi chi phoái.
Trong nhaø giam, nhieàu laàn oâng ñònh töï töû, nhöng oâng laïi khoâng baèng
loøng keát thuùc maïng soáng quí baùu cuûa mình tröôùc moät tình huoáng hoaøn
toaøn khoâng coù giaù trò nhö vaäy, oâng noi göông Khoång Töû (giöõa thôøi
loaïn vaãn vieát kinh Xuaân Thu), Khuaát Nguyeân (bò ñi
ñaøy vaãn vieát Ly Tao), laáy vieäc vieát söû laøm muïc tieâu toái cao trong
cuoäc ñôøi. Ñoù cuõng laø moät hình thöùc phaûn khaùng maø oâng aùp duïng ñoái
vôùi söï laïm duïng quyeàn uy cuûa nhaø vua vaø söï taøn baïo cuûa soá meänh.
Vaøo naêm 93 TCN, oâng daõ hoaøn thaønh boä Söû kyù , taát caû 12 naêm ñeå
hoaøn thaønh tröôùc taùc vó ñaïi naøy.
Söû kyù
nguyeân coù teân laø Thaùi Söû Coâng Thö, ñeán cuoái ñôøi
Ñoâng Haùn môùi ñöôïc goïi laø Söû kyù. Ñoù laø moät tröôùc taùc
coù heä thoáng hoaøn chænh ñaàu tieân do moät caù nhaân hoaøn thaønh. Toaøn boä
saùch coù 130 quyeån, hôn 52 vaïn chöõ.
2.Giaù trò söû hoïc cuûa Söû
Kyù.
Ñaây
laø boä söû ñaàu tieân cuûa loaøi ngöôøi vieát veà moät daân toäc trong thôøi
gian gaàn 3000 naêm töø Hoaøng ñeá ñeán Haùn Vuõ ñeá. Ñaây cuõng laø moät boä
söû heát söùc ñaëc bieät vì bao goàm moïi maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi: chính
trò, kinh teá, vaên hoùa, luaät phaùp… laø boä baùch khoa toaøn thö cuûa Trung
Quoác thôøi coå. Quaùch Maït Nhöôïc noùi: “Coâng
lao cuûa Tö Maõ Thieân so vôùi Khoång Töû khoâng hôn khoâng keùm”.
Söû kyù
coù 5 phaàn: Baûn kyû, bieåu, thö, theá gia, lieät truyeän.
-Baûn
kyû: ghi cheùp söï tích caùc ñeá vöông (nguõ ñeá: Hoaøng ñeá, Chuyeân Huùc,
Coác, Nghieâu, Thuaán; Haï, Thöông, Chu, Taàn, Haïng Vuõ, Haùn Cao Toå, Löõ
Haäu, Hieáu Vaên, Hieáu Caûnh, Hieáu Vuõ), taát caû 12 baûn kyû. Ñaëc bieät
oâng laøm baûn kyû cho Haïng Vuõ duø Haïng chöa laøm vua nhöng coù coâng lôùn
trong vieäc tieâu dieät Taàn; laøm baûn kyû cho Löõ Haäu maø khoâng cho Hieáu
Hueä ñeá vì treân thöïc teá Löõ Haäu thao tuùng moïi quyeàn haønh. Nghóa laø
oâng ñaùnh giaù ñòa vò cuûa nhaân vaät lòch söû döïa vaøo thaønh töïu thöïc teá
cuûa hoï chöù khoâng phaûi döïa vaøo vieäc hoï coù moät thöù danh vò naøo
ñoù.Baûn kyû khoâng chæ ghi cheùp nieân bieåu maø coøn ñi saâu vaøo caùc söï
kieän, tính caùch caùc nhaân vaät. Noù laø söû maø cuõng laø vaên hoïc, moät
loaïi truyeän kyù.
-Bieåu:
laø duøng hình thöùc bieåu maãu ñeå chia caùc söï kieän trong töøng thôøi kyø
lòch söû caên cöù vaøo nieân ñaïi. Coù 10 bieåu, laø nhöõng coâng trình söû
hoïc raát nghieâm tuùc vaø coù giaù trò.
-Thö:
Ghi cheùp nhöõng kieán thöùc chuyeân moân trong nhieàu lónh vöïc, goàm 8 thö
nhö Leã thö, Nhaïc thö, Luaät thö, Lòch thö, Thieân quan thö, Phong thieän thö
(cuùng baùi), Haø cöø thö( soâng ñaøo ), Bình chuaån thö.
-Coøn Theá
gia vaø Lieät truyeän mang nhieàu tính vaên hoïc neân khoâng noùi ôû
ñaây.(giaûi thích: Theá gia laø nhöõng gia toäc cha truyeàn con noái, nhöõng
truyeän kyù veà caùc nhaân vaät ñöôïc thôø cuùng nhieàu ñôøi nhö Khoång Töû,
Traàn Thaéng… ; Lieät truyeän laø phaàn ghi cheùp nhöõng caâu chuyeän veà nhaân
vaät khoâng ghi ôû Baûn kyû vaø Theá gia). Ngoaøi ra coøn moät boä phaän ghi
cheùp lòch söû caùc daân toäc ôû vuøng bieân cöông Trung Quoác.
Nhìn
chung, vôùi tö caùch laø moät boä söû, Söû kyù coù nhöõng öu ñieåm sau:
-Thaùi
ñoä cuûa oâng laø thaùi ñoä pheâ phaùn chöù khoâng ca ngôïi, nhaát laø
ñoái vôùi lòch söû cuûa vöông trieàu nhaø Haùn, vôùi theå cheá chính trò ñöông
thôøi, tröôùc sau oâng duøng ngoøi buùt laïnh luøng, khaùch quan, chính söû
cuûa caùc trieàu ñaïi sau Söû kyù, phaàn lôùn ñeàu do trieàu
ñình chuû trì, döïa theo yù chí cuûa nhaø vua ñeå bieân soaïn, traùi laïi Tö
Maõ Thieân tuy laø söû quan cuûa trieàu ñình nhöng laïi khoâng theå hieän yù
chí cuûa ngöôøi thoáng trò toái cao laø vua Haùn Vuõ Ñeá, nghe ñaâu coù vaøi
ñoaïn coøn laøm oâng vua naøy töùc giaän, ñoøi xeù boû. OÂng vaïch traàn nhöõng
sai traùi cuûa caû nhaø vua khai sinh ra trieàu Haùn laø Löu Bang, chæ roõ
nhöõng tieâu cöïc trong trieàu ñình: vua söû duïng boïn quan laïi taøn aùc, bao
che ngöôøi thaân, meâ tín caàu tieân, bon chen, ñaáu ñaù nhau… Söï pheâ phaùn
ñoù khoâng phaûi laø boâi ñen hay phuû ñònh moät caùch ñon thuaàn maø laø söï
ghi cheùp lòch söû theå hieän caù tính nhaân vaät moät caùch cuï theå vaø ñaùng
tin, töø ñoù ñöa ra moâït caùi nhìn hoaøi nghi vaø suy tö saâu saéc: thì ra
nhöõng ngöôøi giaønh ñöôïc ñòa vò cao chöa chaéc laø phaåm chaát cao quyù, coøn
nhöûng ngöôøi thaát baïi thì traùi laïi (ví duï tröôøng hôïp Löu Bang vaø Haïng
Vuõ). Theå taøi söû hoïc cuûa Söû kyù, laàn ñaàu tieân laáy con ngöôøi laø trung
taâm ñeå ghi cheùp lòch söû, khaùc vôùi tröôùc laáy söï kieän lòch söû,
thôøi gian lòch söû laøm trung taâm, con ngöôøi chöa ñöôïc chuù yù ñaày ñuû.
Vieát veà trieàu ñaïi mình soáng laø duõng caûm, khen cheâ khoâng neå nang laïi
caøng duõng caûm. Thoâng thöôøng caùc söû gia Trung Quoác chæ vieát veà nhöõng
trieàu ñaïi ñaõ qua vaø neáu coù vieát veà trieàu ñaïi mình ñang soáng thì
cuõng chæ döøng laïi ôû möùc ñoä ghi cheùp söï vieäc khoâng bình phaåm. Ñoù laø
thaùi ñoä duõng caûm baûo veä söï thaät, chính nhôø vaäy maø ngaøy nay chuùng
ta coøn nhöõng trang saùch noùi roõ söï thaät ñôøi Haùn.
-Quan
ñieåm cuûa Tö Maõ Thieân laø quan ñieåm duy vaät vaø khoa hoïc. OÂng
khoâng thaàn bí hoùa vua chuùa, coi vieäc trò vì cuûa doøng hoï laø meänh
trôøi. Theo oâng, söï thay ñoåi caùc trieàu ñaïi laø coù quy luaät, laø söï
vaän ñoäng cuûa lòch söû. (caùc söû gia ñôøi sau huyeàn bí hoùa söï xuaát hieän
cuûa Löu Bang, oâng thì khoâng, oâng mieâu taû Löu Bang töø luùc xuaát thaân,
ñeán luùc cuøng noâng daân khôûi nghóa… caùch lyù giaûi vieäc döïng nghieäp
cuûa Löö Bang laø coù thöïc vaø thuyeát phuïc).
-Baùm
chaéc vaøo söï thaät, nhaân vaät cuûa Tö Maõ Thieân coù moät ñoä tin caäy
khaù cao, ñoù laø do oâng toân troïng söï thaät. Quan nieäm naøy khaùc xa
nhöõng nhaø vieát söû Hy Laïp, La Maõ coå ñaïi (tröø Thuxiñit), hoï thöôøng xem
söû laø moät coâng trình ngheä thuaät, nhaân vaät thöôøng coù nhöõng baøi dieãn
vaên raát hay nhöng laø do taùc giaû vieát ra, khoâng ai laáy ñoù laøm cô sôû
chính cho vieäc nghieân cöùu Hy Laïp, La Maõ caû. Coøn Söû kyù tröôùc nay vaãn
laø uy tín lôùn nhaát cuûa coå söû Trung Hoa.
-OÂng
coù quan ñieåm nhaân daân khi vieát söû. Lòch söû khoâng phaûi do vua
chuùa taïo neân maø laø quaûng ñaïi quaàn chuùng. OÂng ca ngôïi Traàn Thieäp,
Ngoâ Quaûng, nhöõng laõnh tuï khôûi nghóa noâng daâ, chính nhöõng cuoäc khôûi
nghóa naøy laø tieàn ñeà cho söï suïp ñoå cuûa ñeá cheá Taàn.
Toùm
laïi, vôùi tö caùch laø moät nhaø vieát söû, Tö Maõ Thieân ñaõ ñöùng treân laäp
tröôøng nhaân daân, coù thaùi ñoä khoa hoïc vaø ñaõ duõng caûm baûo veä chaân
lyù. Söû
kyù do ñoù trôû thaønh moät boä söû coù giaù trò khoa hoïc cao.
III. Giaù trò vaên hoïc cuûa
Söû kyù.
Loã Taán goïi Söû kyù laø “vaên vaän chi Ly Tao” (Thieân Ly tao vieát baèng vaên xuoâi). Tröø
Thö vaø Bieåu ra, Lieät truyeän, Theá gia, Baûn kyû laø nhöõng taùc phaåm
truyeän kyù sinh ñoäng, chaân thöïc, neùt caù tính nhaân vaät cao. Lieät
truyeän coù theå coi laø nhöõng taùc phaåm vaên hoïc hoaøn chænh. Giaù trò vaên
hoïc cuûa söû kyù ôû nhöõng maët sau: ngheä thuaät keå chuyeän, ngheä thuaät
xaây döïng nhaân vaät vaø ngoân ngöõ.
1.Ngheä
thuaät keå chuyeän: söû gia tieân Taàn laø nhöõng nhaø keå chuyeän khaù
höùng thuù vaø ñoù chính laø nguoàn tö lieäu nhaát ñònh cho Söû kyù. Tuy vaäy,
söû tieân Taàn chuû yeáu vaãn laø ghi cheùp, keå laïi nhöõng söï kieän lòch söû
coù ñaàu coù ñuoâi moät caùch hoaøn chænh, thaùi ñoä keå chuyeän mang tính söû
hoïc (thoâng qua nhöõng söï kieän ñoù baøy toû thaùi ñoä- pheâ phaùn hay khen
cheâ veà maët chính trò vaø ñaïo ñöùc). Tö Maõ Thieân traùi laïi, ngoaøi ghi
cheùp, keå laïi söï vieäc coøn coá gaéng taùi hieän caûnh töôïng töøng xaûy ra
trong lòch söû vaø yù thöùc hoaït ñoäng cuûa nhaân vaät, phaûn aùnh
maïnh meõ nhieàu maët sinh hoaït cuûa loaøi ngöôøi, vì theá thaùi ñoä keå chuyeän
cuûa Tö Maõ Thieân mang tính vaên hoïc roõ reät.
*Phöông
thöùc keå chuyeän cô baûn trong Söû kyù laø keå laïi moät
caùch khaùch quan, ñöùng ngoaøi söï kieän, luoân ôû ngoâi thöù ba. Chæ coù
phaàn bình sau cuøng, oâng môùi xuaát hieän vôùi tö caùch laø ngöôøi luaän
baøn.->taïo moät khoâng gian xoay trôû raát roäng cho ngoøi buùt. Tuy vaäy
oâng cuõng boäc laäp tröôøng vaø khuynh höôùng cuûa mình thoâng qua so saùnh
nhöõng hoaït ñoäng khaùc nhau cuûa caùc nhaân vaät lòch söû, söï trieån khai
caùc söï kieän lòch söû.
*Loái
keå chuyeän soáng ñoäng nhö thaät, taïo ra chuoãi chuyeän keå lieân hoaøn
(truyeän Tín Laêng Quaân laø do nhöõng caâu chuyeän nhö thaân nghinh Haàu Sinh,
troäm phuø cöùu Trieäu…; truyeän Lieâm Pha vaø Laïn Töông Nhö thì goàm hoaøn
traû ngoïc cho nöôùc Trieäu, cuoäc hoïp taïi Maõnh Trì, töï mang roi ñeán taï
toäi…-> caâu chuyeän phöùc taïp, bieán hoùa, haáp daãn chöù khoâng ñôn
giaûn, moät chieàu), chuyeän veà nhaân vaät naøy lieân quan ñeán nhaân vaät
khaùc vaø coù theå xem qua laïi ñeå boå tuùc tính caùch nhaân vaät (tính caùch
Nguõ Töû Tö ñöôïc boå tuùc trong phaàn vieát veà Vieät vöông Caâu Tieãn, Ngoâ
vöông Phuø Sai; cuûa Löu Bang trong phaàn vieát veà Haïng Voõ vaø ngöôïc laïi,
cuûa Laõ Baát Vi trong phaàn noùi veà Lyù Tö lieät truyeän, Taàn Thuûy Hoøang
baûn kyû…)
*Loái
keå chuyeän ñaày kòch tính: Tö Maõ Thieân thích trieån khai nhöõng caâu
chuyeän trong hoaøn caûnh hieän thöïc coù söï xung ñoät maâu thuaãn gay gaét,
nhaân vaät töï mình tröïc tieáp haønh ñoäng, theå hieän baûn thaân laøm cho
ñ6oïc giaû queân maát söï toàn taïi cuûa nhaân vaät ngöôøi keå chuyeän (caâu
chuyeän veà Lyù Quaûng, caâu chuyeän Hoàng moân yeán…), loái keå chuyeän naøy
coù raát nhieàu öu ñieåm: hieäu quaû vaên hoïc raát hieän thöïc, mang tính
khaån tröông taïo söùc haáp daãn cho taùc phaåm khoûi phaûi dieãn giaûi daøi
doøng, qua xung ñoät gay gaét deã boäc loä tính caùch nhaân vaät.
2.Ngheä
thuaät xaây döïng nhaân vaät: trong Taû truyeän, Chieán Quoác saùch moät
soá nhaân vaät coù caù tính nhaát ñònh, tuy vaäy mieâu taû nhaân vaät chæ laø
vuïn vaët trong quaù trình keå chuyeän, thieáu tính hoaøn chænh. Söû kyù ñaõ
naâng cao, phaùt trieån ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät leân moät böôùc cao
hôn vôùi nhöõng ñaëc ñieåm roõ reät, ñeå laïi nhieàu nhaân vaät khaù aán
töôïng.
-Haøng
nghìn nhaân vaät soáng ñoäng vôùi ñuû moïi taàng lôùp, moïi soá phaän. Töø
ñeá vöông (Löu Bang, Haïng Voõ, Taàn Thuûy Hoaøng…), anh huøng quaân töû (Maïnh
Thöôøng Quaân, Haøn Tín, Lyù Quaûng…), keû tieåu nhaân, trieát gia (Khoång Töû,
Trang Töû…), nhaø du thuyeát (Tröông Nghi, Toâ Taàn), caùc laõnh tuï noâng daân
(Traàn Thieäp, Ngoâ Quaûng…), caùc hieäp khaùch (Kinh Kha, Nhieáp Chính…)…
Trong Söû kyù coù caû moät nhaân loaïi meânh moâng, veà maët naøy, Tö
Maõ Thieân coù theå saùnh vôùi nhöõng nhaø vaên lôùn nhaát cuûa nhaân loaïi,
vôùi nhöõng aâm höôûng laõng maïn, maøu saéc truyeàn kyø veà nhöõng nhaân vaät
trong truyeän, thaät chaúng khaùc naøo moät boä söû thi anh huøng. Quy moâ cuûa
taùc phaåm laøm ta choaùng ngôïp, buùt löïc cuûa taùc giaû laøm ta kinh sôï.
-Khi
xaây döïng nhaân vaät, caùc nhaø vieát söû thöôøng xeùt tö theá lòch söû cuûa
hoï (moâ taû hoï trong nhöõng giaây phuùt laøm neân lòch söû), Tö Maõ Thieân
coøn chuù yù ñeán quaù trình hình thaønh tính caùch, söï thay ñoåi trong
vaän meänh nhaân vaät. Ñoái vôùi nhöõng nhaân vaät coù söï nghieäp laãy löøng,
oâng thöôøng mieâu taû ngöôøi ñoù khi haõy coøn haøn vi, bò khinh khi chaø
ñaïp, khi hoï chöa ñoùng vai troø lòch söû, thì tính caùch nhaân vaät môùi daøy
daïn, saéc neùt. (ví duï Löu Bang luùc coøn haøn vi aên quît tieàn röôïu cuûa
baø Vöông, cho ñeán khi trôû thaønh vua thì ngoài xoåm maø tieáp khaùch…).
Thaùi ñoä cuûa Tö Maõ Thieân nghieâng haún veà nhöõng nhaân vaät bi kòch anh
huøng (Haïng Vuõ, Khuaát Nguyeân, Lyù Quaûng…), oâng khoâng taùn thaønh moät
cuoäc soáng caàu an, vuïn vaët, vì vaäy nhöõng ñoaïn vieát veà Haïng Vuõ luùc
töï saùt khi thaát baïi ñeán 1,2 nghìn chöõ ñoái vôùi vieäc vieát söû hoaøn
toaøn khoâng caàn thieát nhöng laïi ñem ñeán hieäu quaû cao cho moät taùc phaåm
vaên hoïc. Nhöõng bi kòch ñoù cho thaáy taâm tö cuûa rieâng taùc giaû göûi vaøo
trang vieát, ñoù laø söùc phaûn khaùng maõnh lieät cuûa nhöõng con ngöôøi coù
nhaân caùch cao thöôïng ñoái vôùi soá phaän.
-Kheùo
mieâu taû tính caùch nhaân vaät thoâng qua:
+Ngoaïi
hình vaø tinh thaàn thöôøng thoáng nhaát vôùi nhau .
+Haønh
ñoäng boäc loä tính caùch, môû ñaàu cho truyeàn thoáng duøng haønh ñoäng theå
hieän tính caùch trong vaên hoïc coå ñieån Trung Quoác.
+Giaûi
thích lyù do phaùt trieån tính caùch laø do hoaøn caûnh soáng cuûa nhaân vaät
(Laõ baát Vi laø thöông nhaân neân caùch suy nghó, haønh ñoäïng gioáng nhö con
buoân…)
+Qua ñoái thoaïi boäc loä tính caùch( Löu Bang khi thaáy Taàn Thuûy
Hoaøng laøm vua thì theøm muoán, Haïng Vuõ thì nghó coù theå laät ñoå haén ñeå
thay theá ->chí khí hai ngöôøi ñaõ khaùc nhau; Traàn Thieäp khi laøm vua coù
ngöôøi baïn noâng daân ñeán thaêm noùi “chu choa, Thieäp laøm vöông troâng sang
gôùm -> tính chaát phaùc vaø loã maõng cuûa ngöôøi phaùt ngoân, raát gaàn
vôùi söï thaät).
+Ñaët noù trong söï ñoái laäp vôùi caùc nhaân vaät khaùc: Lyù Tö-
Trieäu Cao, Haïng Vuõ- Löu Bang, Nguõ Töû Tö- Baù Phæ…
Caùi hay trong vieäc xaây döïng nhaân vaät cuûa Tö Maõ Thieân laø
theá, oâng khai thaùc caùc nguyeân nhaân hình thaønh vaø phaùt trieån tính
caùch moät caùch hôïp lyù, logich, ñaày thuyeát phuïc, khoâng phaûi sinh ra ñaõ
laø vó nhaân.
3.Ngheä
thuaät ngoân ngöõ: ñöôïc moïi ngöôøi khen laø thaønh töïu maãu möïc
cuûa coå vaên, Tö Maõ Thieân ñaõ hình thaønh moät loái vaên töï söû giaûn dò,
thuaàn phaùc, löu loaùt nhöng sinh ñoäng vaø ña daïng, ñoàng thôøi khoâng keùm
tính chính xaùc cuûa moät taùc phaåm söû hoïc.
Veà cô
baûn Söû
kyù ñöôïc vieát theo loái vaên víeât saùch, nhöng laïi khoâng khaùc
khaåu ngöõ ñöông thôøi, trong saùch coøn trích daãn nhieàu loái noùi cuûa quaàn
chuùng, tuïc ngöõ phöông ngoân laøm taêng theâm sinh khí cho ngoân ngöõ, caâu
vaên döôøng nhö khoâng trau chuoát laém, nhöng laïi raát xuoâi tai, do Tö Maõ
Thieân trong luùc keå chuyeän doác heát tình caûm cuûa mình vaøo neân caâu vaên
coù söùc truyeàn caûm maïnh.
Toùm
laïi, Söû kyù laø taùc phaåm coù giaù trò nhieàu maët, tröôùc heát
laø moät taùc phaåm söû hoïc coù giaù trò vì tính khoa hoïc, quan ñieåm tieán
boä; cuõng ñoàng thôøi laø moät taùc phaåm vaên hoïc lôùn vì noù mang ñaëc
tröng cuûa vaên hoïc, ñoù laø tính hình töôïng theå hieän qua cuoäc soáng muoân
hình muoân veû, qua nhöõng nhaân vaät soáng ñoäïng. Maëc duø Tö Maõ Thieân töï
nhaän “toâi chæ ghi cheùp maø khoâng
saùng taùc” nhöng cho ñeán nay, noù vaãn laø moät ñænh cao cuûa vaên hoïc
coå Trung Quoác.
4.Ñòa vò vaø aûnh höôûng cuûa Söû Kyù.
-Tröôùc
heát laø veà maët nhaän thöùc lòch söû: Ngöôøi Trung Quoác ñoïc Söû
kyù ñeå hieåu lòch söû 3000 naêm töø Hoaøng ñeá ñeán Haùn Vuõ Ñeá,
ngöôøi nöôùc ngoaøi ñoïc Söû kyù ñeå hieåu lòch söû coå ñaïi
Trung Quoác. Vôùi giaù trò khoa hoïc, Söû kyù cho ta hieåu ñöôïc quy luaät
vaän ñoäng cuûa lòch söû, nhìn nhaän vaø coâng nhaän nhöõng coâng lao ñoùng
goùp cuûa moät soá nhaân vaät ñoái vôùi lòch söû :Traàn Thieäp ñöôïc ñeà cao vì
laø laõnh tuï noâng daân khôûi xöôùng vuõ trang laät ñoå Taàn, Haïng Vuõ ñöôïc
ñaùnh giaù ñuùng duø thaát baïi vaø taøn baïo…
-Môû
ñaàu moät phong caùch vaên hoïc, ñoù laø truyeän kyù lòch söû. Caùch vieát
vaên hoïc hoùa chuyeän lòch söû baét nguoàn töø Söû kyù, sau naøy Trung
Quoác trôû thaønh nöôùc vieát nhieàu truyeän lòch söû nhaát theá giôùi; Ñoâng
Chu Lieät quoác, Tam Quoác chí, Thuûy höû… ñeàu laø nhöõng taùc phaåm baét
nguoàn töø lòch söû.
-Moät
soá nhaân vaät, coát truyeän, chi tieát laø kho ñeà taøi voâ taän cho vaên hoïc
ngheä thuaät ñôøi sau, ñöôïc tieáp thu moät caùch troïn veïn veà ngoaïi hình,
tính caùch…chuùng toû söï hoaøn haûo cuûa noù. Nhaân daân ñaõ tieáp thu troïn
veïn vaø quen thuoäc vôùi nhöõng hình töôïng ñieån hình naøy neân ñôøi sau khoù
loøng thay ñoåi tính caùch, chæ coù theâm bôùt, gia giaûm maø thoâi.
-Söû
kyù ñöôïc vieát ra caùch ñaây 20 theá kyû. Theá giôùi quan cuûa Tö Maõ
Thieân cho duø tieán boä caùch maáy cuõng mang nhöõng haïn cheá khoâng traùnh
khoûi nhö: thuyeát ñònh meänh, töôùng soá, Nho gia baûo thuû… Tieáp thu Söû
kyù phaûi laø söï tieáp thu coù choïn loïc.
-Söû
kyù laø moät taùc phaåm khoù ñoïc nhöng raát hay, vì caùch dieãn ñaït
kín ñaùo neân phaûi ñoïc ñi ñoïc laïi nhieàu laàn. Höông daãn sinh vieân: taùc
phaåm coù quaù nhieàu nhaân vaät, chæ chuù yù ñeán nhaân vaät chính, ñöøng chuù
yù nhöõng nhaân vaät raâu ria seõ maát taäp trung. Ñoïc nhaân vaät naøo xong
môû ngay chöông noùi veà nhaân vaät lieân quan ñeå hieåu roõ hôn veà thôøi ñoù,
con ngöôøi ñoù, ví duï: Caâu Tieãn- Nguõ Töû Tö; Taàn Thuûy Hoaøng- Haïng Vuõ-
Löu Bang… chæ chuù yù caùc phaàn lieät truyeän vaø baûn kyû.
Ñoïc
kyõ: Taàn Thuûy Hoaøn baûn kyû, Haïng Vuõ baûn kyû, Haùn Cao Toå baûn kyû,
Traàn Thieäp theá gia, Lieâm Phaû, Laïn Töông Nhö lieät truyeän, Khuaát Nguyeân
lieät truyeän, Lyù töôùng quaân lieät truyeän, Thích khaùch lieät truyeän,
Hoaøi AÂm Haàu lieät truyeän…
B.3.VAÊN HOÏC THÔØI NGUÏY TAÁN VAØ
( 3
tieát)
B.3.1.BOÁI
CAÛNH XAÕ HOÄI.
Cuoái
ñôøi Ñoâng Haùn, xaõ hoäi Trung Quoác laïi roái loaïn. Vua chuùa ngu si nhu
nhöôïc, hoaïn quan vaø ngoaïi thích tranh nhau chính quyeàn. Boïn quaân phieät
thöøa cô noåi leân caùt cöù khaép nôi, chieán tranh xaûy ra lieân mieân. Daân
tình khoå sôû vì loaïn ly, thueá khoaù. Caùc cuoäc noåi daäy xaûy ra lieân
tieáp, maïnh nhaát laø löïc löôïng quaân Khaên Vaøng (Hoaøng Caân) cuûa Tröông
Giaùc. Veà sau, Taøo Thaùo dieät hoïa Khaên Vaøng, tröø hoïa Ñoång Traùc, thaâu
toùm binh quyeàn trong tay roài vôùi danh nghóa phoø nhaø Haùn, laàn löôït
ñaùnh tan caùc löïc löôïng quaân phieät khaùc. Veà sau coøn laïi Löu Bò vaø
Toân Quyeàn, moãi ngöôøi chieám cöù moät phöông, hình thaønh cuïc dieän Tam
Quoác. Ba löïc löôïng naøy tieáp tuïc ñaùnh nhau gaàn 100 naêm, khieán nhaân
daân laàm than khoâng keå xieát.
Cuoái
cuøng hoï Taøo thaéng theá, trieàu Nguïy baét ñaàu, ñöôïc hôn 40 naêm laïi bò
hoï Tö Maõ laät ñoå, laäp neân nhaø Taán. 125 naêm sau, bò toäc Hoà ôû phöông
Baéc uy hieáp neân dôøi ñoâ veà phöông Nam (Ñoâng Taán), roài bò Toáng, Teà,
Löông Traàn thay nhau cöôùp ngoâi, phía Baéc thì Haäu Nguïy vaø Chu. Söû goïi
thôøi naøy laø Nam Baéc Trieàu hoaëc Luïc Trieàu.
Toùm
laïi, trong hôn 300 naêm naøy, Trung Quoác chöa bao giôø bò chia caét, loaïn ly
nhieàu nhö vaäy, ñôøi soáng nhaân daân khoán khoå, loøng daân ngaùn ngaåm, keå
caû nhöõng ngöôøi coù hoïc cuõng chaùn naûn (giaûi thích doøng thô ñieàn vieân,
aån só ñôøi Taán- Ñaøo Uyeân Minh). Veà maët tö töôûng xaõ hoäi, ñaây laø thôøi
kyø phaùt trieån töï do, khoâng caâu neä, ñaïo Nho khoâng ñöôïc toân suøng
nöõa, sau thôøi kyø “baùch gia tranh minh”, ñaây laø thôøi kyø phaùt trieån
nhaát. Laõo Trang vaø Phaät giaùo ñöôïc öa chuoäng.
B.3.2.VAÊN
HOÏC.
Thô
phaùt trieån chuû yeáu thôøi Nguïy Taán. Nam Baéc trieàu phatù trieån vaên pheâ
bình.
B.3.2.1.THI
VAÊN KIEÁN AN.
Naêm
coâng nguyeân 196, Taøo Thaùo vaâng meänh vua Haùn Hieán Ñeá dôøi ñoâ veà Höùa
Xöông, ñoåi nieân hieäu laø Kieán An, chieâu naïp nhöõng keû só coù taøi vaø
hình thaønh ôû phía Baéc moät trung taâm vaên hoïc. Söï saùng taùc vaên hoïc
trong thôøi Kieán An vì theá theo thoùi quen vaãn goïi laø “vaên hoïc Kieán
An”.
Ñaëc
ñieåm chính cuûa giai ñoaïn vaên hoïc naøy laø: töø phuù vaãn phaùt trieån,
nhöng tieåu phuù tröõ tình ñaõ thay theá ñaïi phuù mieâu taû söï vaät
nhö kieåu Tö Maõ Töông Nhö; vaên chöông thôøi naøy hoa myõ, trau chuoát coù yù
thöùc, tuy vaäy chöa ñeán noãi quaù laïm duïng ñieån tích, phoâ tröông quaù
nhieàu maø vaãn trong saùng, deã hieåu, roõ raøng, chaët cheõ, giaøu truyeàn
caûm.
Nhöõng
ñaïi bieåu cuûa vaên hoïc Kieán An laø ba cha con hoï Taøo, Kieán An thaát töû
(Khoång Dung, Traàn Laâm, Vöông Xaùn, Töø Caùn, Nguyeãn Vuõ, ÖÙng Söôùng, Löu
Trinh), Thaùi Dieãm, töï Vaên Cô…
Ba cha
con hoï Taøo vöøa laø ñaàu naõo chính trò, vöøa laø laõnh tuï vaên ñaøn trong
thôøi Kieán An. Trong ñoù, Taøo Thöïc tuy bò thaát baïi veà maët chính trò,
nhöng veà maët vaên hoïc laïi laø ngöôøi coù thaønh töïu lôùn nhaát.
Taøo Thaùo xuaát
thaân trong moät gia ñình heøn keùm, khoâng coù choã döïa cao quyù veà maët
huyeát thoáng, laïi chòu aûnh höôûng cuûa phong caùch thôøi ñaïi, neân oâng
khoâng bò raøng buoäc bôûi tieâu chuaån giaù trò vaø quan nieäm luaân lyù
truyeàn thoáng. Trong chính trò, oâng chuù troïng hieäu quaû thöïc teá vaø
khinh thöôøng nhöõng leã nghi phieàn phöùc, vuïn vaët, tính tình oâng khoâng
caâu neä, coá chaáp, caù tính vaø tình caûm thöôøng boäc loä moät caùch thaúng
thaén. Saùng taùc cuûa oâng boäc loä roõ reät caù tính vaø tö töôûng cuûa oâng.
Taøo Thaùo ñaëc bieät yeâu thích hình thöùc tho ca nhaïc phuû, oâng thöôøng
phaûn aûnh nhöõng noãi ñau khoå cuûa daân chuùng, ñôøi soáng vaø tình caûm cuûa
ngöôøi daân lôùp döôùi chöù khoâng phaûi laø cuûa vò chuû soaùi. Tuy vaäy, vöøa
laø moät nhaø chính trò, quaân söï, coù hoaøi baõo lôùn lao, thô oâng vöôït ra
ngoaøi cuoäc soáng haïn heïp maø vöôn tôùi taàm nhìn roäng raõi hôn, caùc baøi
nhö Giôùi
loä, Cao lyù haønh, Thieän tai haønh… phaûn aùnh nhöõng söï kieän lòch
söû quan troïng cuoái ñôøi nhaø Haùn.
Cao lyù
haønh:
Quan Ñoâng höõu nghóa só, höng binh thaûo quaàn
hung. Sô kyø hoäi Maïnh Taân, naõi taâm taïi Haøm Döông. Quaân hôïp löïc baát
teà, truø tröø nhi nhaïn haønh. Theá lôïi söû nhaân tranh, töï hoaøng töï töông
thöông. Hoaøi nam ñeä xöng hieäu, khaéc tyû ö baéc phöông. Khaûi giaùp sinh ki
saét, vaïn tính dó töû vong. Baïch coát loä ö daõ, thieân lyù voâ keâ minh.
Sinh daân baùch di nhaát, nieäm chí ñoaïn nhaân tröôøng. (Quan Ñoâng coù nghóa
só, höng binh dieät baïo taøn. Maïnh Taân ñaàu tieân hôïp, Haøm Döông nôi lo
toan. Quaân hôïp söùc coøn yeáu, do döï chöa daùm tieán. Quyeàn lôïi cuøng
töông tranh, veà sau töï giao chieán. Hoaøi Nam em xöng ñeá, ñaát baéc khaéc
aán vua. Aùo giaùp ñaày tröùng raän, muoân daân cheát boán muøa. Xöông traéng
phôi ñaày ñoàng, nghìn daëm tieáng gaø khoâng. Traêm daân chæ soùt moät, nghó
tôùi ñöùt ruoät khoâng.). Baøi thô khaùi quaùt vieäc hôïp nhaát quaân
ñoäi ñeå tröøng phaït Ñoång Traùc, nhöng do hai anh em Vieân Thieäu vaø Vieän
Thuaät coù möu ñoà rieâng neân xaûy ra chieán tranh keùo daøi laøm baù taùnh
ñau khoå. Ngoân ngöõ giaûn dò, khí phaùch to lôùn, caûm tình saâu ñaäm.
Taøo
Thaùo laø moät vò anh huøng nhöng veà maët yeâu ngheä thuaät thì oâng khoâng
keùm moät vaên nhaân naøo, thô oâng raát ít töø ngöõ hoa myõ, thöôøng moâ taû
nhöõng gì huøng vó, ngoân ngöõ chaát phaùc, khí theá maïnh meõ, noäi dung saâu
xa. Vaên xuoâi cuûa oâng cuõng raát ñaëc saéc, Loã Taán goïi oâng laø “toå sö caûi taïo vaên chöông”, vaên
chöông oâng khoâng chòu söï raøng buoäc cuûa nhöõng quy luaäât cuõ kyõ, raát
saéc beùn vaø löu loaùt, khoâng trích daãn kinh ñieån daøi doøng roãng tueách
cuûa vaên chöông Nho sinh ñôøi Haùn.
Taøo Phi
(187-226) laø con trai thöù cuûa Taøo Thaùo, oâng döïa vaøo neàn taûng do cha
ñeå laïi, thay theá trieàu ñaïi nhaø Haùn, laøm hoaøng ñeá laáy quoác hieäu laø
Nguïy. Taøo Phi hoïc roäng bieát nhieàu, raát sieâng vieát laùch, yeâu thích
vaên hoïc. Ngoân ngöõ deã hieåu, tinh teá hôn daân ca, sôû tröôøng dieãn taû
nhöõng tình caûm uyeån chuyeån, tinh teá, thanh nhaõ. Baøi Yeán ca haønh raát noåi
tieáng:
Thu phong tieâu saéc thieân khí löông, (Gioù thu xaïc xaøo hôi thu laïnh
Thaûo moäc dao laïc loä vi söông. Caây coû nhaït nhoøa moùc laøm söông
Quaàn yeán töø quy nhaïn nam töôøng, Baày
eùn giaõ töø nam nhaïn xuoáng.
Nieäm quaân khaùch du tö ñoaïn tröôøng, Nhôù chaøng ñi xa thieáp xoùt
thöông.
Khieån khieån tö quy luyeán coá höông, Meânh mang mong nhôù veà coá
höông,
Quaân haø yeâm löu kyù tha phöông? Vì
ñaâu chaøng maõi ôû tha phöông?
Tieän thieáp Huyønh Huyønh thuû Tieän
thieáp phoøng khoâng luoân chieác khoâng phoøng, boùng
Öu lai tö quaân baát caûm vong, Khi
nghó ñeán chaøng caøng nhôù thöông.
Baát giaùc leä haï trieâm y thöôøng. Baát
giaùc leä rôi öôùt xieâm y,
Vieän caàm minh huyeàn phaùt
thanh thöông caàm
ñaøn leân gaûy khuùc thanh thöông,
Ñoaûn ca vi ngaâm baát naêng tröôøng. Ñoaûn ca kheõ ngaâm ñaâu daøi
ñöôïc,
Minh nguyeät giaûo giaûo chieáu
ngaõ saøng, Traêng xanh
vaèng vaëc soi taän giöôøng.
Tinh haùn taây löu daï vò öông. Ngaân
haø ñaõ cheách ñeâm coøn daøi,
Khieân Ngöu Chöùc Nöõ dao Ngöu
lang Chöùc nöõ ngoùng nhau hoaøi
töông voïng,.
Nhó moäc haø coâ haïn haø löông? Caàu
soâng haø côù ngaên hoï maõi?)
Mieâu taû thaønh coâng taâm traïng cuûa ngöôøi phuï nöõ mong
nhôù choàng giöõa ñeâm thu traèn troïc khoâng nguû ñöôïc, tình caûm trieàn
mieân, aâm ñieäu haøi hoøa, tinh teá, thanh nhaõ. Laø moät daáu moác phaùt
trieån môùi trong lòch söû thô thaát ngoân.
Taøo Phi coøn laø nhaø pheâ bình vaên hoïc ñaàu tieân trong
lòch söû pheâ bình vaên hoïc Trung Quoác ( Luaän vaên trong saùch Ñieån
luaän)
Taøo Thöïc
(192-232) laø em trai Taøo Phi, oâng laø ngöôøi löu taùc phaåm nhieàu nhaát,
coù aûnh höôûng raát lôùn ñoái vôùi vaên hoïc ñöông thôøi vaø haäu theá (coù
teân trong cuoán Möôøi ñaïi vaên haøo Trung Quoác).
Töø nhoû,
oâng laø ngöôøi thoâng minh, taøi hoa, ñöôïc Taøo Thaùo yeâu quyù, vì theá ñaõ
xaûy ra moät cuoäc tranh giaønh ngaàm. Cuoái cuøng, do tính tình ngheä só,
phoùng tuùng, thieáu yeáu toá chöõng chaïc cuûa moät nhaø chính trò laõo
luyeän, neân Taøo Phi leân laøm vua, khi Taøo Thaùo cheát ñi, oâng bò Taøo Phi
haõm haïi nhieàu laàn ñeå tröø haäu hoïa. YÙ chí huøng traùng cuûa oâng khoâng
ñöôïc duøng, roát cuoäc buoàn phieàn maø cheát. Ñoù laø cuoäc ñôøi cuûa moät
con ngöôøi taøi hoa nhöng do hoaøn caûnh neân baát ñaéc chí, laän ñaän.
Vaên thô oâng phaûn aùnh cuoäc ñôøi roõ neùt. Thôøi kyø ñaàu
soáng trong caûnh hoa leä, thô oâng trau chuoát, hoa myõ, oân hoøa. Ñeán giai
ñoaïn sau, bò thaát suûng vaø haõm haïi, thô oâng vöôn ra ngoaøi theá giôùi
phuø phieám xa hoa cung ñình, höôùng veà nhaân daân lao ñoäng, toû veû hoaøi
nghi phuû ñònh cheá ñoä phong kieán, thoå loä taâm söï coù taøi maø khoâng
ñöôïc duøng… Thô oâng thôøi naøo cuõng vaäy, luoân traøn ngaäp tình caûm, caù
tính roõ raøng “khí phaùch raát cao, vaên
chöông hoa myõ” (saùch Thi Phaåm), ñoàng thôøi “Khoâng rôøi chaát ca dao ñoàng queâ”.
Baøi boán trong Taïp thi:
Nam quoác höõu giai
nhaân, dung hoa nhöôïc ñaøo lyù. Trieâu du giang baéc ngaïn, tòch tuùc Tieâu
töông chæ. Thôøi tuïc baïc chu nhan, thuøy vi phaùt haïo xæ? Phuû ngöôõng tueá
töông moä, vinh dieäu nan cöûu thò” (Nam
Töông
truyeàn caâu chuyeän “thaát boä thi” (Baøi thô laøm xong trong 7 böôùc), Taøo
Phi ra leänh cho Taøo Thöïc böôùc ñi 7 böôùc phaûi laøm xong baøi thô, neáu
khoâng seõ bò cheùm ñaàu. Taøo Thöïc tuaân leänh laøm baøi thô nhö sau:
Chöõ ñaäu nhieân ñaäu ky, loäc ñaäu dó vi traáp.
Ky taïi phuû haï nhieân, ñaäu taïi phuû trung
khaáp.
Baûn thò ñoàng caên sinh, töông tieân haø thaùi
caáp !
(Naáu ñaäu duøng cuûi ñaäu, eùp ñaäu laáy nöôùc
coát,
Cuûi ñaäu chaùy döôùi noài, ñaäu khoùc trong loø
ñoát.
Voán moät goác sinh ra, raùn nhau sao quaù roát !)
Baøi
naøy ñöôïc löu truyeàn roäng raõi vì tính khaùi quaùt cao cuûa noù.
B.3.2.2.THI
VAÊN TAÂY TAÁN
Nhaø thô tieâu bieåu laø Luïc
Cô (261-303), töï Só Haønh, ngöôøi thaønh phoá Thöôïng Haûi ngaøy nay.
Sau Taøo Thöïc, oâng laø nhaø thô noåi baät hôn caû. OÂng taïo ra moät phong
caùch thô quyù toäc, trang nhaõ, hoa myõ löu truyeàn haäu theá. OÂng raát trau
chuoát töøng caâu thô neân thô oâng mang ñaëc tröng roõ reät cuûa vaên hoùa
quyù toäc vôùi söï caûm nhaän nhaïy beùn vaø coâng phu roõ raøng, tuy vaäy
cuõng coù khuyeát ñieåm laø röôøm raø, ngoân ngöõ quaù ñieån nhaõ, cao xa neân
trôû thaønh söï ngaên caùch veà maët tình caûm.
Nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cuûa oâng laø Ñieáu
Nguïy Voõ Ñeá Vaên (Taøo Thaùo), Bieän Vong Luaän, Haøo Só Phuù Töïa…
Baøi thöù hai trong Phoù laïc ñaïo trung taùc:
Vieãn du vöôït sôn
xuyeân, sôn xuyeân tu thaû quaûng. Chaán saùch traéc suøng khöu, aùn bí ñaïo
bình maõng. Tòch töùc baõo aûnh mò, trieâu toà haøm tö vaõng. Ñoán bí yû cao
nham, traéc thinh bi phong höôûng. Thanh loä truî toá huy, minh nguyeät nhaát
haø laõng. Phuû chaåm baát naêng mò, chaán y ñoäc tröôøng töôûng” (Vieãn du
vöôït nuùi soâng, nuùi soâng daøi laïi roäng. Tra roi leo ñoài cao, naém cöông
qua ñoàng noäi. Ñeâm naèm oâm boùng nguû, saùng daäy laïi lo ñi. Meät moûi
töïa ñaù cao, nghieâng tai nghe gioù buoàn. Moùc trong rôi aùnh baïc, traêng
thanh saùng laøm sao. Sôø goái khoâng nguû ñöôïc, xoác aùo ngoài nao nao.)->noãi
bi ai cuûa ngöôøi löõ thöù laøm noåi baät taâm traïng coâ ñoäc vaø buoàn teû.
Caâu Ñeâm naèm… coù söùc bieåu hieän maïnh vaø raát môùi, ngoân töø thanh cao
ñeïp ñeõ vaø tình caûm thaâm traàm ñöôïc keát hôïp raát kheùo.
B.3.2.3.THI
VAÊN ÑOÂNG TAÁN.
Ñaøo Uyeân Minh(365-427)
laø nhaø thô kieät xuaát trong thôøi Ñoâng Taán vaø caû vaø caû giai ñoaïn
Nguïy Taán Nam Baéc Trieàu. OÂng töï Nguyeân Löôïng, Uyeân Minh hoaëc Tieàm.
Gia ñình oâng laø moät ñaïi toäc ôû Taàm Döông, Thieåm Taây, nhöng khi oâng
coøn nhoû, cha oâng maát sôùm neân gia caûnh ngaøy moät suy suïp. Naêm 20
tuoåi, oâng baét ñaàu ra laøm quan, khoâng bao laâu, töø quan quy aån. Naêm 41
tuoåi, moät laàn nöõa laïi ra laøm quan, sau 80 ngaøy laïi boû chöùc ra ñi, töø
ñoù thoaùt ly haún quan tröôøng. OÂng laø maãu aån só tieâu bieåu maø haäu theá
thöôøng ca ngôïi, nhöõng ngöôøi coù khuynh höôùng aån daät ñeå tìm töï do veà
maët tinh thaàn.
Thi ca cuûa oâng coù aûnh höôûng vôùi haäu theá nhaát laø maûng
“ñieàn vieân thi”. Söùc haáp daãn cuûa noù ngoaøi vieäc ghi laïi moät caùch
chaân thaät cuoäc soáng ñieàn vieân (ruoäng vöôøn), coøn ôû choã oâng ñaõ
kyù thaùc nhöõng lyù töôûng veà nhaân sinh cuûa mình trong ñoù. Ñieàn vieân
ñaõ ñöôïc Ñaøo Uyeân Minh duøng thuû phaùp ngoân ngöõ cuûa thi ca taïo thaønh
moät ngoâi nhaø tò naïn tinh thaàn giöõa moät theá giôùi ñau khoå.
Tö töôûng cuûa oâng laø moät thöù trieát hoïc töï nhieân ñaëc
thuø, laáy tö töôûng Laõo Trang laøm coát loõi. Xaõ hoäi lyù töôûng cuûa oâng
laø moät xaõ hoäi töï nhieân oâng veõ ra trong Ñaøo hoa nguyeân kyù,
moïi ngöôøi ñeàu töï caøy ruoäng maø aên, cö xöû vôùi nhau chaân thaønh, khoâng
bon chen, khoâng doái gaït, khoâng coù vua quan…
“Hi hi
leänh aâm, y y nguyeân luïc. Thaûo
moäc phoàn vinh, hoøa phong thanh muïc. Phaân phaân só nöõ, xu thôøi caùnh
truïc. Tan phuï tieâu höùng, noâng phu daõ tuùc” (Roän raøng lôøi ñeïp, vang
doäi ñaát baèng. Coû caây xanh toát, gioù dòu maùt loøng. Nhoän nhòp gaùi trai,
ñua nhau laøm vieäc. Haùi daâu ñeán toái, noâng phu nguû ñoàng- Khuyeán noâng)
Baøi thöù nhaát trong nhoùm thô Quy vieân ñieàn cö cuûa
oâng noùi leân chí höôùng cuûa mình:
“Thieáu voâ thích tuïc vaän, tính baûn aùi khöu
sôn. Ngoä laïc traàn voõng trung, nhaát khöù tam thaäp nieân. Ky ñieåu luyeán
cöïu laâm, trì ngö tö coá uyeân. Khai hoang nam daõ teá, thuû chuyeát quy vieân
ñieàn. Phöông traïch thaäp dö maãu, thaûo oác baùt cöûu gian. Du lieãu aâm haäu
thieàm, ñaøo lyù la ñöôøng tieàn. Aùi aùi vieãn nhaân thoân, y y khö lyù yeân.
Caåu pheä thaâm haïng trung, keâ minh tang thoï ñieân. Hoä ñình voâ traàn
nhieãm, hö thaát höõu dö nhaøn. Cöûu taïi phaøn lung lyù, phuïc ñaéc phaûn töï
nhieân.”
(Treû khoâng hôïp thoùi
tuïc, tính voán yeâu nuùi ñoài. Löôùi phong traàn sa chaân, ba möôi naêm qua
roài. Chim loàng nhôù röøng cuõ, caù chaäu quen ñaàm xöa. Khai hoang taïi man
daõ, keùm vuïng veà ñieàn vieân. Quanh nhaø möôøi maáy maãu, choøi tranh taùm,
chín gian. Du, lieãu maùt hieân sau, ñaøo, lyù ñeïp saân tröôùc. Lôø môø caùch
xa laøng, meàm maïi khoùi trong thoân. Choù suûa nôi heûm saâu, gaø gaùy töø
ngoïn daâu. Cöûa, saân khoâng haït buïi, trong nhaø thaät an nhaøn. Töø laâu
soáng trong loàng, nay trôû veà thieân nhieân.”
Ñaëc ñieåm ngheä thuaät trong thô ca Ñaøo Uyeân Minh ñoù laø
söï giaûn dò, töï nhieân, chaân thaønh. Nhöng ñoù khoâng phaûi laø daân ca,
hoaëc chòu aûnh höôûng phong caùch daân ca, maø laø söï tìm toøi veà myõ hoïc
moät caùch coù yù thöùc cuûa thi nhaân. Thô oâng traøn ngaäp tình caûm, nhöng
khoâng phaûi thöù tình caûm soâi noåi, maõnh lieät, maø laø söï keát hôïp vôùi
tö duy ñieàm ñaïm cuûa trieát lyù ñöôïc mieâu taû moät caùch trong saùng, giaûn
dò. Söï giaûn dò trong thô oâng khoâng phaûi laø nhöõng lôøi noùi khaåu ngöõ,
khoâng gia coâng, maø traùi laïi, ñoù laø ngoân ngöõ ñöôïc tinh luyeän, ñöôïc
taåy saïch nhöõng thaønh phaàn hoãn taïp, môùi ñaït ñöôïc söï caûm thuï nhaïy
beùn nhö vaäy. Nhöõng caâu nhö “aùi aùi
vieãn nhaân thoân, y y khö lyù yeân” (Lôø môø phía xa laøng, meàm maïi khoùi
trong thoân) ñeå mieâu taû söï tónh laëng cuûa laøng queâ; “Khuynh nhó voâ hy thanh, taïi muïc haïo dó
khieát” (nghieâng tai khoâng nghe tieáng, tröôùc maét maøu traéng tinh) ñeå
mieâu taû söï nheï nhaøng moâng lung cuûa tuyeát… ñeàu laø nhöõng caâu noåi
tieáng.
Thô ca Taây Taán höôùng tôùi söï hoa myõ, coøn thi ca Ñaøo
Uyeân Minh vôùi tö töôûng vaø tình caûm thaâm traàm, noäi dung trieát lyù, khoâng
laøm ñeïp beà ngoaøi, neân haàu heát thô oâng ñeàu giaûn dò trong saùng, ít
thaáy daáu veát boá cuïc.
Vaên xuoâi oâng coù baøi Ñaøo hoa nguyeân kyù laø noåi tieáng
nhaát. Baøi vaên xuoâi naøy gaàn gioáng nhö tieåu thuyeát, mieâu taû moät xaõ
hoäi trong töôûng töôïng cuûa oâng. Ñaïi khaùi gioáng nhö trong thô ñieàn vieân
cuûa oâng vaäy, maø cuõng tieâu bieåu cho öôùc mô cuûa quaûng ñaïi quaàn chuùng
ñang soáng trong thôøi ñoäng loaïn. Lôiø vaên giaûn dò, ñeïp ñeõ. Veà töø phuù
coù baøi Qui khöù lai töø laø noåi tieáng nhaát, ñöôïc vieát khi oâng
ñang laøm quan, noùi leân quyeát taâm töø quan veà ôû aån.
Ñoái vôùi haäu theá, Ñaøo Uyeân Minh coù aûnh höôûng raát
nhieàu maët. Ñöông thôøi, oâng chæ ñöôïc kính troïng vì laø moät aån só coù
phaåm haïnh thanh cao trong saïch, coøn veà vaên hoïc khoâng cao laém vì thôøi
baáy giôø troïng vaên chöông hoa myõ, maø thô oâng thì thanh ñaïm, giaûn dò.
Ñôøi Ñöôøng, tröø moät vaøi nhaø thô Thieàn nhö Maïnh Haïo Nhieân, Vöông Duy
thì aûnh höôûng, coøn laïi doøng thô soâi noåi veà xuùc caûm, hoa myõ veà tu
töø nhö Lyù Baïch thì khoâng aûnh höôûng laém. Phaûi ñeán ñôøi Toáng, oâng môùi
ñöôïc suy toân roäng raõi vì ñôøi Toáng troïng lyù trí hôn laø tình caûm. Toâ
Ñoâng Pha, nhaø thô noûi tieáng nhaát thôøi Toáng ñaõ ñaùnh giaù Ñaøo Uyeân
Minh nhö sau: “thô ca cuûa oâng tuy chaát
phaùc nhöng kyø thaät raát ñeïp, tuy ñaïm baïc nhöng kyø thaät raát phong phuù,
keå töø caùc vaên nhaân nhö Taøo, Taï, Lyù, Ñoã ñeàu khoâng ai baèng caû”.
Tuy vaäy, caàn noùi roõ hôn, maëc duø Ñaøo Uyeân Minh veà
nhaân caùch raát cao thöôïng, nhöng chuû ñaïo trong saùng taùc cuûa oâng vaãn
laø muoán traùnh neù maâu thuaãn, ñi tìm nhöõng gì thuoäc sieâu nhieân ñeå
queân ñi noãi thoáng khoå cuûa hieän thöïc. Ngöôøi ñôøi sau khi gaëp phaûi söï
aùp böùc cuûa xaõ hoäi maø khoâng coù caùch naøo choáng laïi thì laïi caøng deã
daøng nghó tôùi Ñaøo Uyeân Minh, duøng nhaân sinh quan cuûa oâng ñeå hoùa giaûi
chöù khoâng phaûi phaù vôõ söï aùp böùc cuûa xaõ hoäi.
B.3.2.4.PHEÂ
BÌNH VAÊN HOÏC.
*Saùch Vaên taâm ñieâu long cuûa Löu Hieäp:
Löu Hieäp (khoaûng 465-532) chòu aûnh höôûng Nho gia vaø Phaät giaùo raát saâu.
Saùch Vaên taâm ñieâu long ñöôïc vieát luùc oâng ngoaøi 30 tuoåi.
Döïa theo yù nghóa voán coù cuûa noù, ñaây laø moät cuoán saùch chæ nam veà
vieát laùch. Vaên taâm laø muoán noùi söï duïng taâm khi vieát vaên, ñieâu long
laø vieäc tieán haønh nghieân cöùu, tìm hieåu phaûi tinh teá nhö chaïm khaéc
moät con roàng. Vaên taâm ñieâu long coù nghóa laø vaên chöông taû taùc tinh
nghóa. Muïc ñích cuûa oâng laø vieát nhöõng phöông phaùp vieát vaên, nhöng laïi
baøn ñeán haøng loaït nguyeân taéc cô baûn cuûa vaên chöông, nhieàu vaán ñeà
mang tính lyù luaän chaët cheõ mang tính heä thoáng vaø hoaøn chænh nhaát töø
tröôùc tôùi nay.
Quyeån saùch goàm 50 chöông, chia laøm nhieàu phaàn. Phaàn
thöù nhaát goàm 5 chöông noùi veà then choát cuûa vaên, laø toång cöông cuûa
caû cuoán saùch. Phaàn thöù hai goàm 20 chöông noùi roõ nguoàn goác, ñaëc
ñieåm, vaø nhöõng nguyeân taéc cô baûn caàn phaûi theo khi vieát laùch ñoái vôùi
nhieàu theå vaên. Phaàn thöù ba baøn chung caùc vaán ñeà khi vieát vaên. Phaàn
thöù tö goàm 5 chöông, baøn veà moät soá vaán ñeà troïng ñaïi trong vaên hoïc.
Tö töôûng vaên hoïc trong saùch Vaên taâm ñieâu long laø söï keát
hôïp quan nieäm truyeàn thoáng vaø traøo löu tö töôûng cuûa thôøi ñaïi. Tö
töôûng coát loõi cuûa saùch laø nhaán maïnh caùi ñeïp cuûa vaên hoïc (phuø hôïp
vôùi phong caùch cuûa vaên hoïc ñöông ñaïi), ñoàng thôøi cuõng theå hieän quan
nieäm caù nhaân, ví duï nhö khi nhaän xeùt caùc taùc phaåm cuï theå, oâng
khoâng duøng tieâu chuaån Nho gia laøm maãu möïc maø duøng thöôùc ño tình caûm
chaân thaät…
*Thi Phaåm cuûa Chung Vinh: saùch chuyeân baøn veà
thô Nguõ ngoân, goàm 2 phaàn. Phaàn Töïa toång luaän veà nguoàn goác vaø söï
phaùt trieån cuûa thô nguõ ngoân, trình baøy moät soá quan ñieåm cuûa taùc giaû
veà thi ca ñöông ñaïi. Phaàn chính phaân tích thô cuûa 120 taùc giaû thôøi kyø
naøy, pheâ bình söï hay dôû, öu khuyeát ñieåm cuûa töøng nhaø thô. Caùch pheâ
bình cuûa oâng raát thoaùng, chuû yeáu döïa treân nhöõng tính chaát cuûa thô ca
chöù khoâng goø boù cuûa Kinh hoïc, ñoái vôùi vieäc bình luaän ñeàu coù choã
tinh töôøng, xaùc ñaùng. Thi phaåm ñöôïc xem laø thuûy toå
cuûa thi thoaïi coå Trung Quoác.
> Bài viết được đăng 4/2/2014
0 nhận xét:
Đăng nhận xét