Tết đón năm mới của người Lào
có tên là Bunpimay (còn gọi
là Tết “Buộc chỉ cổ tay”, hay lễ hội “Hốt Nậm” - Té nước, cầu mong nước về, cho
cuộc sống sinh sôi, đâm chồi, nảy lộc). Trong ngày Tết, người Lào rất chú trọng
tới việc ăn món lạp. Theo ngôn ngữ của nước này, lạp có nghĩa lộc.
Lạp được xem như là linh hồn của người Lào trong năm mới. Người ta có thể đem
chúc nhau bằng món lạp. Gia đình nào nhận được nhiều món này thì hy vọng năm
mới sẽ có nhiều lộc. Lạp ở đây thường được làm bằng thịt gà hay thịt bò tươi
sau đó đem trộn với gia vị. Đặc biệt, món này mà không có thính thì sẽ làm giảm
hương vị độc đáo của chúng. Trong mỗi gia đình, đặc biệt là những người làm
nghề kinh doanh, món lạp thường được các đầu bếp làm rất công phu, vì nếu món
này trong ngày Tết mà không ngon thì họ thường ví năm mới làm ăn có nhiều điềm
xui.
Trong ngày Tết nước Lào thường có tục biếu vải, biếu khăn cho
người già. Ban ngày người ta đến đền chùa cầu nguyện. Vào buổi tối, mọi người
tập trung ở chùa để vui chơi, biểu diễn âm nhạc truyền thống (morlam) và múa lam vong. Nếu làng nào đặt
tượng Phật trong hang núi thì lễ tắm
Phật gọi là Song Namphaphou. Các nhà sư và dân làng ăn trưa ngay tại
núi sau khi làm lễ.
Đặc biệt, người Lào sử dụng hoa trong ngày tết để cầu may, có hai loại hoa: hoa muồng (bò cạp vàng, hoa
hoàng hậu) được người dân cài trên xe, trang trí trong nhà. Còn hoa Champa được người dân kết
thành chùm hay cài trên tóc để cầu mong điều phước lành. Vào các buổi chiều, sư
trụ trì hướng dẫn các nhà sư, ni cô và dân làng đi hái hoa tươi đem về chùa
cúng Phật. Trong khi đi hái hoa người ta chơi trống và các nhạc cụ cổ truyền.
Những người khác thì đem nước đến lau rửa hoa.
2. Hãy chọn một đặc điểm của văn hóa Đông Nam Á để chứng minh
tính đa dạng trong thống nhất của Đông Nam Á.
* Quá trình nhận biết về khu vực văn hóa
Đông Nam Á
Tuy vậy, từ trước thế kỷ XIX Đông Nam Á vẫn chưa được nhìn
nhận rõ rệt và đầy đủ như một khu vực địa lí - lịch sử - văn hóa - chính trị
riêng biệt. Bởi nó đã bị lu mờ giữa hai nền văn minh phát triển rất rực rở là
văn minh Trung Hoa và văn minh Ấn Độ. Nhưng kể từ sau chiến tranh thế giới lần
thứ II đến nay, khu vực văn hóa Đông Nam Á ngày càng được công nhận rộng rải
trong khoa học. Nhưng không chỉ dừng lại ở việc dựng lại các vương triều, các
nền văn minh cổ ở đây, mà Đông Nam Á đang từng bước được xem xét như một khu
vực lịch sử - văn hóa – kinh tế - chính trị thật sự.
Người ta đã khẳng định được rằng: trước khi tiếp xúc với văn
hóa Trung Hoa và Ấn Độ thì cư đân Đông Nam Á đã có một nền văn hóa bản địa khá
phát triển. Đó là nền văn minh nông nghiệp lúa nước, một nền văn hóa Đông Sơn
phát huy hết sức rực rỡ mà biểu tượng là những chiếc trống đồng rất nổi tiếng
được tìm thấy ở khắp Đông Nam Á. Đông Nam Á cũng là nơi thuần dưỡng các loài
thú sớm nhất thế giới (trâu, bò, chó).
* Văn hóa Đông Nam Á, một nền văn hóa thống
nhất trong sự đa dạng
- Tính thống nhất, tính khu vực của Đông Nam Á trước hết được
thể hiện ở chủ thể của văn hóa Đông Nam Á. Ngay từ buổi bình minh của lịch sử _
Đông Nam Á đã là một trong những cái nôi hình thành loài người, đây là địa bàn
hình thành của đại chủng phương Nam (Australoid).
Vào khoảng 10.000 năm trước (thời đại đồ đá giữa), có một
dòng người thuộc đại chủng Mongoloid từ phía dảy Himalaya thiên di về hướng
Đông Nam, tới vùng Đông Nam Á thì dừng lại và hợp chủng với cư dân Melanesien
bản địa (thuộc đại chủng Australoid), dẫn đến sự hình thành chủng Indonesien
(cổ Mã Lai _ Đông Nam Á tiền sử). Với nước da ngăm đen, tóc quăn dợn sóng, nhỏ,
thấp. Từ đây chủng này lan tỏa, họ có mặt trên toàn bộ Đông Nam Á cổ đại. Đông
Nam Á cổ đại được xác định trên một khu vực địa lý rộng lớn. Ngoài 11 nước Đông
Nam Á hiện nay thì Đông Nam Á cổ đại được xác định phía Bắc gồm toàn vùng Hoa
Nam Trung Quốc (phía Nam sông Dương Tử), đảo Đài Loan, một số lãnh thổ ở Đông
Bắc Ấn Độ, quần đảo Andaman và Nicoba trong vịnh Bengal, châu Đại Dương và cả
đảo Madagasca ở Đông Nam châu Phi (tổ tiên chính là người Mã Lai di cư sang).
Chính mối liên hệ này đã tạo nên sự thống nhất cao độ của khu
vực văn hóa Đông Nam Á. Sự thống nhất do cùng một cội nguồn là một loại hình
Indonesien, chính điều đó đã tạo ra bản sắc chung cho văn hóa Đông Nam Á.
- Tính thống nhất về mặt văn hóa của khu vực và tính đa dạng
của các tộc người lại làm nên những đặc trưng bản sắc riêng của từng vùng văn
hóa được thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau, bao hàm trong nó rất nhiều thành
tố cả về vật chất lẩn tinh thần của văn hóa Đông Nam Á. Đơn nhiên, trong quá trình
phát triển, văn hóa Đông Nam Á đã tiếp thu nhều yếu tố mới từ bên ngoài mà tiêu
biểu nhất là từ Trung Hoa, Ấn Độ, Ả Rập và phương Tây. Nhờ sự giao lưu này, văn
hóa Đông Nam Á đã đạt được những thành tựu mới mẻ trong quá trình phát triển
của mình. Sau đây là một số điểm tiêu biểu được thể hiện:
Về ngôn ngữ - chử viết: Sự đa dạng của ngôn ngữ được thể hiện
ở chổ các quốc gia Đông Nam Á hiện có tới hàng chục, thậm chí hàng trăm ngôn
ngữ khác nhau. Như ở Indonesia có đến 200 ngôn ngữ dân tộc khác nhau cùng tồn
tại; ở Philippin củng có tới 80 ngôn ngữ dân tộc khác nhau (1998). Tương tự,
các quốc gia Đông Nam Á khác củng là các quốc gia đa ngôn ngữ. Tuy nhiên, các
ngôn ngữ Đông Nam Á đều chỉ thuộc về một trong số 4 ngữ hệ sau đây: Nam Á, Nam
Đảo, Thái, Hán – Tạng. Và xa hơn nữa, chúng đều bắt nguồn từ một nguồn gốc
chung là ngôn ngữ Đông Nam Á tiền sử. Đó là một sự thống nhất cao độ. Về chữ
viết, từ đầu công nguyên, khi cần ghi chép các dân tộc Đông Nam Á đã vay mượn
chữ Hán (như ở Việt Nam) và chữ Pali – Sanskrit (ở các nước khác) của Trung
Hoa, Ấn Độ để xây dựng chử viết riêng cho dân tộc mình. Tuy nhiên, từ thế kỷ
XIII , chử viết Ả Rập đã ảnh hưởng mạnh mẻ đến các quốc gia hải đảo như
Malaysia, Indonesia. Từ thế kỷ XVI, với sự can thiệp của các quốc gia phương
tây, chử viết của các quốc gia Đông Nam Á được chuyển đổi theo hướng Latinh hóa
(chữ viết Brunay, Malaysia, Indonesia, Philippin và Việt Nam) được sử dụng ngày
nay.
Về phong tục tập quán: Ở Đông Nam Á có đến hằng trăm dân tộc
khác nhau, vì thế phong tục, tập quán rất đa dạng, tạo nên một bức tranh đa
sắc. Mặc dù rất đa dạng, song những tập tục ấy vẫn có nét gần gủi, tương đồng
nhau, là mẩu số chung quy tụ, giao thoa trên nền tảng của cơ sở văn hóa bản địa
Đông Nam Á _ Một nền tảng văn minh nông nghiệp trồng lúa nước. Đó là cách ăn
mặc với một bộ trang phục chung là Sàrông (váy), khố, vòng đeo tai, vòng đeo
cổ,… Đó là tục ăn uống với các thức ăn chính là cơm, rau, cá và hoa quả (hiện
nay, thịt ngày càng quan trọng trong cuộc sống hiện đại). Đó là tục ăn hỏi trước
khi tổ chức đám cưới linh đình. Tục chôn theo người chết những thứ cần thiết
cho cuộc sống mà khi còn sống họ thường ưa thích. Đó là tục nhai trầu, cưa và
nhuộm răng đen, xăm mình; rồi đến cả các trò vui chơi giải trí như thả diều,
thi chọi gà, bơi thuyền,… Trong cách ăn ở, ngôi nhà chung của các dân tộc Đông
Nam Á là nhà sàn “cao cẳng” thích hợp với mọi địa hình của khu vực và phù hợp
với khí hậu nóng ẩm của khu vực Đông Nam Á.
Về lễ hội: Cũng giống như sự đa dạng của phong tục, tập quán.
Có thể nói, ở mỗi dân tộc mùa nào, tháng nào trong năm cũng có lể hội. Nếu
thống kê con số lễ hội thì chắc chắn sẽ có đến con số hàng trăm. Tất nhiên,
trong sự đa dạng ấy, các lễ hội ở Đông Nam Á chủ yếu tập trung vào ba hình thức
chính: Lễ hội nông nghiệp (Như lễ xuống đồng của người Việt, lễ mở đường cày
đầu tiên của người Thái, lễ dựng chòi cày của người Chăm,…), lễ hội tôn giáo
(như lễ hội chùa Keo, chùa Hương ở Việt Nam,…), lễ tết (như tết nguyên đán, tết
phật,…).
Về tín ngưỡng bản địa: Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, cùng
sinh ra và lớn lên trong một khu vực địa lí, văn hóa nông nghiệp trồng lúa
nước. Tín ngưỡng bản địa Đông Nam Á dù hết sức đa dạng, nhiều vẻ nhưng vẫn
thuộc về ba loại chính: Tín ngưỡng sùng bái tự nhiên (Các cư dân Đông Nam Á như
ở Việt Nam, Lào, Campuchia, Myanma, Indonesia,… thờ cả hạc, rùa, rắn, voi, cá
sấu,…), tín ngưỡng phồn thực (thờ sinh thực khí tượng trưng cho cơ quan sinh
dục nam, nữ; các tục tóe nước, tục cầu mưa, tục đánh đu,…), tín ngưỡng thờ cúng
người đã mất (tục thờ cúng tổ tiên, ông bà). Cái chung đó xuất phát từ thuyết
vạn vật hữu linh, tức thuyết mọi vật đều có hồn.
Tóm lại, ở mọi thành tố của văn hóa Đông Nam Á, chúng ta đều
có thể thấy một sự thống nhất trong muôn hình muôn vẻ sự tồn tại đa dạng của
chúng ở các dân tộc Đông Nam Á.
Văn hóa Đông Nam Á ngày nay vừa là sự kế thừa và phát huy vốn
văn hóa bản địa truyền thống vừa là sự tiếp thu có chọn lọc những yếu tố mới từ
bên ngoài, cả phương Đông lẫn phương Tây. Trong kho tàng văn hóa đồ sộ của Đông
Nam Á có rất nhiều yếu tố chung, làm nên cái “khung” Đông Nam Á, song cũng có
không ít những yếu tố đặc sắc, riêng biệt tiêu biểu cho mổi quốc gia, mỗi dân
tộc. Nói cách khác văn hóa Đông Nam Á là nền văn hóa thống nhất trong sự đa
dạng.
TÀI LIỆU
KHẢO CỨU
1. Văn hóa
Đông Nam Á – Mai Ngọc Chừ (1999).2. Lược sử Đông Nam Á – Phan Ngọc Liên (2002).
3. Văn hóa
Đông Nam Á – (khoa sư phạm – bộ môn lịch sử trường Đại học An Giang – 2010).
4. Cơ sở văn
hóa Việt Nam – Trần Ngọc Thêm (1999).
5. Dân tộc
học đại cương – Ts. Nguyễn Thành Phương – trường Đại học An
Giang.[center][justify][center][center][center]
* Bài tiểu luận Văn k2011
Trường ĐH KHXH&NV
Khoa Văn học và Ngôn ngữ
> Bài đăng 18/5/2014
0 nhận xét:
Đăng nhận xét